درس دویست و پنجاه و دوم

 ازاله نجاست بدن و لباس برای نماز

(فصل):« يشترط في صحة الصلاة واجبة كانت أو مندوبة إزالة النجاسة عن البدن‌ حتى الظفر والشعر واللباس ساتراً  كان أو غير ساتر، عدا ما سيجي‌ء من مثل الجورب ونحوه مما لا تتم الصلاة فيه ، وكذا يشترط في توابعها من صلاة الاحتياط وقضاء التشهد والسجدة المنسيّين ، وكذا في سجدتي السهو على الأحوط ، ولا يشترط فيما يتقدّمها من الأذان والإقامة والأدعية التي قبل تكبيرة الإحرام ، ولا فيما يتأخرها من التعقيب ويلحق باللباس على الأحوط اللحاف الذي يتغطى به المصلي مضطجعاً إيماءً ، سواء كان متستراً به أو لا ، وإن كان الأقوى في‌ صورة عدم التستر به بأن كان ساتره غيره عدم الاشتراط ، ويشترط في صحة الصلاة أيضاً إزالتها عن موضع السجود دون المواضع الاُخر ، فلا بأس بنجاستها إلّا إذا كانت مسرية إلى بدنه أو لباسه»^[1].

ازاله نجاست از بدن و لباس شرط صحت صلات

مى‏فرمايد در عروه، معتبر است در صحّت صلاة واجبةً كانت او مندوبةً ازاله النجاسة عن البدن و ثوب از خباثات. در بدن ذكر مى‏فرمايد حتّى طهارة الظفر و الشّعر كانّ اگر مصلّى ولو شعر، شعر طويل هم بوده باشد كما فى النّساء آن طهارت شعر معتبر است. اگر نجس اصابت كند ولو به انتهاى آن شعر كه آن شعر هم طويل است و غَسلش در غسل الجنابه واجب نيست، مع ذلک در صحّت صلاة معتبر است، او طهارت از خبث داشته باشد. و امّا بالنّسبة الى الثّوب آن لباسى كه مصلّى او را مى‏پوشد، او بايد طهارت داشته باشد. الاّ آن ثوبى كه لا تتمّ الصلاة فيه كه تفصيلش را بعد عرض خواهيم كرد. مثل جوراب و نحوه كه عرق چين است و امثال ذلک كه اينها طهارتش معتبر نيست. در طهارت بدن يك استثنائاتى دارد مثل دم اقلّ من الدّرهم يا دم القروح و الجروح و در لباس هم يك استثنائاتى دارد كه مواردى كه عفو شده است در آن موراد نجاست ثوب يا نجاست البدن كه آنها تفصيلش مى‏آيد. اصل اينكه بدن بايد پاك بوده باشد حتّى مثل الظفر و الشّعر و هكذا كه بايد لباس مصلّى پاك بوده باشد، بر اين معنا تسالم هست و دعواى اتّفاق شده است و مخالفى در مسأله از اصحاب نقل نشده است كانّ حكم متسالمٌ عليه است. و رواياتى كه دلالت مى‏كند معتبر است در صلاة طهارت البدن و الثّوب مى‏گويند اين روايات گذشته است از حدّ تواتر. و اين روايات على ما سيجيء تدريجاً جمله‏اى معتدٌّ به‏اش را متعرّض مى‏شويم.

 ولكن اين روايات در نجاست مخصوص وارد شده است مثل غَسل الثّوب و البدن من بول. يا من الدّم او من المنى او مسح الكلب و الخنزير او اصابت العذره و امثال ذلک در اينها وارد شده است. يك روايتى بوده باشد كه آن روايت مضمون عامّى داشته باشد كه تمام اعيان نجسه و متنجّسه كه اصابت به ثوب و بدن مى‏كند، بگويد بر اينكه طهارت البدن از اصابت جميع نجاسات و متنجّسات و كذا طهارت الثّوب معتبر است كه اين قاعده كلّى كه جامع تمام اعيان نجسه و متنجّسه بوده باشد اين جور روايتى گفته شده است كه در ما بين اخبار نيست. ولكن كسى كه موارد منصوصه را ملاحظه كند، از آن موارد منصوصه جزم يا لااقل من الاطمينان پيدا مى‏كند فرقى ما بين اين موارد منصوصه و غير موارد منصوصه نيست. اگر بنا بوده باشد اصابت الخمر، اصابت البول، اصابت العذرة و الدّم، و المنى، اينها به بدن يا به ثوب و غير ذلک اينها مضر بوده باشد، بقيه نجاسات هم همين جور است. اصابت كند نجس مى‏كند. و نمى‏شود با او نماز خواند كه نجس مى‏كند را كه سابقاً گفتيم كه نمى‏شود نماز خواند. در متنجّسات هم همين جور است. آنى كه ادّعا شده است كه اينها حديثى هستند عام. طهارت از مطلق نجاسات و متنجّسات را در ثوب مى‏گويند، يا در بدن مى‏گويند، بعضى رواياتى است كه آنها را شمرده‏اند. ببينيم آنها دلالتى بر اين عام دارند، دلالتى بر اين عمومى كه گفتيم كه ديگر ما تعدّى از موارد منصوصه به غير موارد منصوصه بكنيم للاطمينان به عدم الفرق كه احتياج به اين تعدّى نباشد خود اين حديث مضمونش عام است. و مغنى است ما را.

بررسی دلالت برخی روايات بر مسأله مورد بحث

 ببينيم اين بعضى روايات اين دلالتى را دارند يا ندارند؟ يكى از اين روايات صحيحه زراره است.

بررسی دلالت صحيحه زراره

صحيحه زراره‏اى^[2] كه آن جا وارد شده است كه زراره سؤال مى‏كند از امام (ع) بر اينكه اصاب ثوبى دم رَعافٍ او غيره او شى‏ءٌ من منىٍّ كه اين روايت، در باب 37، از ابواب النّجاسات روايت اوّلى است. محمد ابن الحسن باسناده عن الحسين ابن سعيد كه سندش به كتاب حسين ابن سعيد صحيح است و حسين ابن سعيد نقل مى‏كند عن حمّاد ابن عيسى، حمّاد ابن عيسى هم از حريز عن زراره. «قُلْتُ أَصَابَ ثَوْبِي دَمُ رُعَافٍ أَوْ غَيْرِهِ» يا غير دم رعاف. گفته‏اند آن غير دم رعاف بقيه نجاسات و متنجّسات همه را شامل مى‏شود. نسيان كرده‏اند و نماز خوانده‏اند و لكن اين روايات چون ديگر متعرّض شده‏اند ما متعرّض مى‏شويم. اين دلالتى ندارد. اگر آن تعدّى نباشد، و اين روايت تنها باشد كار اصلاح نمى‏شود چون كه اصاب ثوبى دم رعافٍ ممكن است او غيرِه باشد او غيرُه نباشد. او غيرُه باشد عطف است به دم رعاف. اصابت ثوبى غير دم رعاف كه تمامى اعيان نجسه و متنجّسه را مى‏گيرد. ممكن است اصاب ثوبى، دم رعافٍ و دم غير رعاف يعنى دم ديگرى اين باشد كه او شى‏ءٌ من المنى هم كه عطف شده است، اين هم معلوم بر اين است كه اين دم را مى‏گويد. چون كه غالباً مردى كه نماز مى‏خواند به ثوبش اگر اصابت كند يا منى‏اش است يا دمش است. يا بول است. اينها است ديگر. محتمل است عطف بوده باشد به رعاف. آن وقت دم غير رعاف مى‏شود. ديگر عموم نمى‏شود. يكى اين روايت بود كه اين روايت را مختصراً متعرّض شديم. چون كه واضح است كه روايت عامّه نيست.

بررسی دلالت صحيحه ديگر زراره

 يك روايت ديگرى است كه آن روايت را صحيحه زراره ^[3]مى‏گويند. در باب 9 از ابواب احكام الخلوة اين جور است. محمد ابن الحسن روايت اوّلى است باسناده عن حسين ابن سعيد چه جور جليل القدر بود اين حسين ابن سعيد. چقدر روايات به ما رسانده است. سه0 كتاب داشت در اين ابواب الفقه. از اشخاصى كه مى‏شود گفت اينها نوادر هستند من حيث كثرت روايت. يكى حسين ابن سعيد است. حسين ابن سعيد عن حمّاد ابن عيسى عن حريز عن زراره كه نوعاً هم سندهايى كه نقل مى‏كن به آن سندها روايت را، آن سندها نوعاً سندهاى منقّحى هستند. دارد بر اينكه «عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: لَا صَلَاةَ إِلَّا بِطَهُورٍ» نماز نمى‏شود الاّ به طهور. اگر يادتان بوده باشد در اوّل بحث الفقه كه شروع مى‏كرديم گفتيم طهور تارةً استعمال مى‏شود به معنا ما يتطهّر به «و انزلنا من السّماء ماءً طهورا». چيزى كه به او طهارت حاصل مى‏شود. طهور مثل وقود. وقود ما يتوقّد به، طهور ما يتطهّر به. كه ازاله اوساخ مى‏كند اينها. يك معنايش اين است.

 يك معناى ديگرش طهارت است. مثل «لا صلاة الاّ بطهورٍ» كه در آن روايت گفتيم صريح است. امام (ع) مى‏فرمايد اذا تيمّم الرّجل در آن صورتى كه آب نيست. «اذا تيمّم الرّجل فقد فعل احد الطّهورين».^[4] مى‏گفتيم اين صريح بر اين است كه طهور به معناى طهارت است. به معناى فعل در اين روايت. چون كه اذا تيمّم رجل فقد فعل احد الطّهورٍ چون كه مى‏دانيد كه اگر طهور به معناى ماء التّراب بوده باشد اين از جوامد است. داخل فعل نيست. بدان جهت مى‏گفتيم طهور تارةً التّراب احد الطّهورٍ طهور تارةً به معنا ما يتطّهر به است و اخرى به معنا نفس الطّهارت است. مثل اين روايت. «اذا تيمّم الرّجل فقد فعل احد الطّهورين»؛ يعنى وقد فعل احد الطهورين. طهور به معناى طهارت هم استعمال مى‏شود. در اين صحيحه هم كه مى‏فرمايد: «لا صلاة الاّ به طهورٍ»؛ يعنى لا صلاة الاّ به طهارتٍ يعنى طهارت شرطيّت دارد. اين طهارت تارةً اطلاق مى‏شود به طهارت از حدث. مثل الوضو و الغسل و تيمم و اخرى طهارت اطلاق مى‏شود به طهارت از خبث. اين طهور وقتى كه قرينه نداشت، مطلق ذكر شد بعيد نيست كه بگوييم منصرف است به طهارت از حدث. طهارت از خبث را نمى‏گيرد. ولكن گفته شده است كه اگر قرينه‏اى بوده باشد در بين كه مراد اعم از طهارت حدثيه و خبثيه است، اين عيب ندارد. در هر دو استعمال مى‏شود. و گفته‏اند در اين حديث مبارك كه قرينه است كه مراد از طهور لا صلاة الاّ بطهورٍ مطلق الطّهارت است. يعنى طهارت از حدث و خبث. به قرينه ذيلى كه دارد و يجزيك من الاستنجاء ثلاثة احجارٍ از استنجاء يعنى طهارت موضع النجو سه حجر كافى است. ديگر آب نمى‏خواهد. اين مجزى است. اين معلوم مى‏شود كه صدر الحديث ناظر به مطلق الطّهارة است. چون كه طهارت استنجاء طهارت خبثى است. اين كه بعد از صدر مى‏فرمايد، لا صلاة الاّ بطهورٍ و يجزيك من الاستنجار ثلاثة احجارٍ، اين قرينه است كه مراد مطلق الطّهارت است. اين روايت عيبى ندارد. اگر ثابت بشود كه طهور به معنا مطلق الطّهارت است. ولكن اين معنا ثابت نيست و ذيل هم قرينه نمى‏شود. چرا؟ لما سيجيء انشاء الله خواهيم گفت. تكلّم در اين حديث مبارك خواهيم كرد. و خواهيم گفت بر اينكه و يجزيك من الاستنجاء ثلاثة احجارٍ حكم آخر است. جمع بين الحكمين است. امام (ع) مى‏فرمايد در صلاة طهارت معتبر است و مى‏فرمايد بر اينكه در استنجا سه حجر كافى است در طهارت او. و بذلک جرت السّنه اين با همديگر قرينه نمى‏شود. دو تا حكم است كه امام (ع) بيان فرموده است. يكى بر ديگرى قرينه نمى‏شود.

بررسی دلالت صحيحه سوم زراره

 از اين جا معلوم شد كه كلام در آن صحيحه زراره ديگر دارد كه « لَا تُعَادُ الصَّلَاةُ إِلَّا مِنْ خَمْسَةٍ- الطَّهُورِ وَ الْوَقْتِ وَ الْقِبْلَةِ وَ الرُّكُوعِ وَ السُّجُودِ »^[5] بود آن جا گفته‏اند طهارت لا تعاد الصّلاة آن طهارت شامل مى‏شود لا تعاد الصّلاة الاّ من طهورٍ مگر از طهارت يعنى طهارت از حدث و خبث. آن جا معلوم شد كه آن طهور هم نمى‏شود گفت خبث را مى‏گيرد. ظاهرش طهارت از حدث است و خصوصاً آن جا يك قرينه‏اى هم هست. چون كه اگر ثوب انسان پاك نبوده باشد و جاهل بوده باشد مثل ساير اجزاء صلاةى است كه آن جا مغتفر است. مبطل صلاة نيست. شرطيت ندارد. مگر در صورت نسيان كه خواهيم گفت. بدان جهت از اين احاديثى كه مضمونشان عام است گفته شده است از اينها دست ما كوتاه است تا اين جا. خلاصة الكلام در مقام اين است كه مرحوم حكيم ^[6]هم در ذيل حتّى الظفر و الشّعر دارد. اين كه ايشان در عروه حتّى الظفر و الشّعر بيان فرموده‏اند اين تصريح به اينها كه حتّى طهارت در اينها معتبر است اين از باب تصريح به فرد خفى است. در مسأله خلافى نيست. نقل نشده است كسى از اصحاب ما بگويند طهارت شعر معتبر نيست اگر طهارت باشد. يا در ظفر معتبر نباشد يا نه. اين را كه فرموده است در عروه لابد تصريح به فرد خفى است. مرحوم سيّد حكيم در ذيلش فرموده است اگر نتوانيم در رواياتى كه وارد شده است، به جسد و بدن اگر اصابه بول كرد يا دم كرد يا منى كرد بايد شسته بشود و پاك بشود، گفتيم اين اطلاقات اصابه شعر و ظفر را نمى‏گيرد كه اينها توابع بدن هستند. جزء جسد نيستند. اينها را نمى‏گيرد خصوصاً آن شعر طويل. فرموده است اين را به آن اطلاقى كه در روايات ثوب است، با او تمام مى‏كنيم. من نفهميدم مراد ايشان چيست. اطلاقات ثوب چه مربوط است به اينجا؟ به بدن چه مربوط است؟ در بدن كه ظفر و شعر است كه اينها هم بايد پاك بشود به اطلاقاتى كه در ثوب وارد شده است من نفهميدم كه ايشان مرادش چيست. در ثوب هم كه غير ما لا تتمّ الصلوة فيه بايد پاك بشود. ما لا تتمّ الصلوة فيه او طهارتش معتبر نيست. به كدام اطلاقات مى‏خواهد تمام بكند؟ بدان جهت اگر كسى خدشه كرد و گفت بر اينكه در كتب قدما كه آنها اساس اعتبار فتواى مشهور است، كه فتواى آنها كه بعضى خصوصيات را بر ما ظاهر مى‏كند، در عبارت آنها تصريح به حتّى الظفر و الشّعر نيست. تصريح نكرده‏اند. ذكر نكرده‏اند كه طهارت ناخن يا شعرى كه طويل است معتبر نيست در صلاة تصريح به خلاف نكرده‏اند.

 امّا مجرّد اينكه در بدن و در ثوب طهارت معتبر است از اين بدن حكم شعر را استفاده كردند خصوصاً آن شعر طويل را نه، مشكل است. روايات هم كه آنها را ندارد. شما از كجا مى‏خواهيد طهارت آنها را معتبر در صلاة است اثبات بكنيد. چه مى‏گوييد؟ از كجا استفاده مى‏كنيد؟ يكى همان اطمينان به عدم الفرق كه اين اطمينان به عدم الفرق هم خودش يك مطلبى است كه از كجا اطمينان به عدم الفرق داريم. بله ما بين بول و دم و منى و خمر و عذره و غير اينها كه فقّاع است، فرقى نيست مثلاً. اينها را تعدّى مى‏كنيم. اينها ديگر اطمينان است. قطع جزم نبوده باشد لا اقل اطمينان به عدم الفرق است. ثوب فرقى نمى‏كند كه پيراهن باشد، كُت باشد، شلوار باشد، تمبان باشد هر چه باشد، آنها را تعدّى مى‏كنيم. بلكه اطلاق دارد ثوب در روايات. امّا اين حتّى الظفر و الشّعر را از كجا استفاده مى‏كنيد؟ بگويم از كجا استفاده مى‏كنيد. در اين موثّقه عمّار با بركت كه ما سابقاً خوانديم و عرض كرديم بر اينكه از اين روايت استفاده مى‏شود بر اينكه متنجّس منجّس است، در آن روايت اين جور بود. در آن موثّقه و ان كان رجلك رطباً آن زمين كه شمس افتاده بود ولكن شمس خشكش نكرده بود بعد خودش خشك شد كه زمين متقذر است. و ان كانت رجلك رطباً و جبهتك رطبةً او غير ذلک منك ما يصيب ذلک الموضع. آن شعر طويل را هم مى‏گيرد. غير ذلک منك كه آن شعر طويل را كه مثل بعضى دراويش كه سابقاً رسم، رسم عامّى بود و شَعر داشتند. الان مثل آن دراويشى كه شعر طويلى دارد يا لحيه طويله كه الان هم است كه اين سجده كه مى‏كند آن لحيه‏اش كه رطب است مى‏رسد به آن موضع قذر. و ان كانت رجلك رطباً و جبهتك رطبةً او غير ذلک منك ما يصيب ذلک الموضع القذر ندارد آن موضعى كه دم افتاده است يا خمر افتاده است. موضعى كه قذر است. متنجّس است. به هر چيزى يا به عين النّجاست اين نكته يادتان بمان. فقط منحصر به اين روايت است كه از اين روايت مباركه مى‏شود استفاده كرد بر اينكه ولو شعر طويل بوده باشد ولو ناخن طويل بوده باشد كه منك اصابت به آن موضع بكند، فلا تصلّ فيه كه عرض كرديم ظاهرش اين است كه يعنى آن موضع رطب كه منك كه شعر است، ظفر است، يا ساق است، يا غير ذلك است نجس مى‏شود به واسطه ملاقات.

 على هذا الاساس ما از اين جهتى كه هست فلا تصلّ فيه نماز نخوان. اطلاقش هم دارد. نماز، نماز واجبى بوده باشد، مستحبى بوده باشد، نماز شب باشد، يا نماز جعفر طيّار باشد، فرقى نمى‏كند. واجبةً كانت او مندوبةً طهارت البدن من القرن الى القدم و توابع البدن كه عبارت از شعر و ظفر است. طهارت اينها معتبر است و هكذا در ناحيه ثوب.

بررسی دلالت برخی روايات و در خصوص کلب

 يك روايات ديگرى هم هست كه مى‏شود گفت از آنها اطلاق استفاده مى‏شود. آن روايات بعضى‏ها در كلب هست كه در آن نجاست الكلب اين معنا هست. «سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْكَلْبِ يُصِيبُ شَيْئاً مِنْ جَسَدِ الرَّجُلِ قَالَ يَغْسِلُ الْمَكَانَ الَّذِي أَصَابَهُ»^[7] كه اين جسد رجل ذكر شده است. ممكن است اينها را نگفتيم، چون كه ممكن است بگويد به شعر جسد اطلاق نمى‏شود. بدان جهت اين رواياتى كه مسح جسدك فلا تصلّ فيه يا تغسله حتّى تصلّ فيه اينها دليل بر مطلب نمى‏شود. عمده او است.

 يكى هم ديگران فرموده‏اند، دلالت مى‏كند به اين اطلاق يعنى اين روايات عام آن رواياتى است كه وارد شده است در عفو از نجاستى كه آن نجاست در آن ثوبى است كه «لا تتمّ فيه الصّلاة». صلاة در آن تمام نمى‏شود. يعنى به تنهايى انسان بخواهد با او نماز بخواند، با او نمى‏شود ستر عورت كرد مثل جوراب، عرق چين، و امثال ذلک. اينها دلالت مى‏كند بر اينكه اينها طهارتشان معتبر نيست. آن وقت مفهوم دارد اينها. مفهومشان عبارت از اين است كه طهارت در غير اينها معتبر است. اين روايات يكى‏اش را بخوانم ببينيد مى‏شود يا نه.

بررسی دلالت مرسله حماد بن عثمان

 مثلاً يكى مرسله حمّاد ابن عثمان^[8] است.  باب 31، از ابواب النّجاسات «شيخ طوسی  بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ أَيُّوبَ بْنِ نُوحٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى الصَّيْرَفِيِّ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَمَّنْ رَوَاهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع». روايت فقط مرسله است. «فِي الرَّجُلِ يُصَلِّي فِي الْخُفِّ الَّذِي قَدْ أَصَابَهُ الْقَذَرُ» به او قذر اصابت كرده است. قذر عين النّجس باشد يا متنجّس باشد. « فَقَالَ إِذَا كَانَ مِمَّا لَا تَتِمُّ فِيهِ الصَّلَاةُ فَلَا بَأْسَ». خف اگر خفى است كه عادتاً اين جور است كه با او نمى‏شود نماز خواند به تنهايى يعنى ساتر عورت نمى‏شود.

 اين است كه اگر آن چيزى كه اصابه القذر ساتر عورت بوده باشد لا تصلّ فيه عرض مى‏كنم اين روايت و دو تا روايتى هم هست كه باز همين جور است لا بأس بالصّلوة في شى‏ء الّذى لا يجوز الصّلاة فيه وحده يصيب القذر مثل تكه و جوارب. يكى ديگر هم هست. ولكن اين روايات، روايات عام در ثوب هستند. از ثوب تعدّى به بدن مى‏شود كرد. امّا تعدّى به شعر كردن و به ظفر كردن به اينها تعدّى كردن مشكل بود. مسأله صاف است به حسب روايات و نتيجه گرفته مى‏شود كه طهارت البدن شرط است طهارت البدن فى الصّلاة و ثوب منتهى على ما سيجى كه استثنا خواهيم كرد كه آن موارد اگر بدن نجس بوده باشد، اينها عموم هستند. اطلاق هستند. اگر در يك جايى دليل وارد شد بر خلاف اينها؛. چون كه اطلاق تمام شد بر اينكه بدن بايد پاك بشود حتّى الشّعر و الظفر موثّقه به اين دلالت كرد. هر جا دليل بر عفو ثابت شد، رفع يد مى‏كنيم. تقييد مى‏كنيم. و امّا در جايى كه عفو ثابت نشد تمسّك به اين اطلاقى مى‏كنيم كه اشاره مى‏كرديم. در ثوب هم همين جور است طهارت معتبر  است در ثوب مگر مواردی که عفو صابت شده است. در آن موارد هم از اطلاقاتى كه و غير ذلك هم به اينكه ما يصيب غير ذلک ثوب مصلّى را هم مى‏گيرد. در آن موثّقه بود ^[9]كه «او غير ذلك  منك ما يصيب ذلک الموضع». منك يعنى از تو باشد، ثوب تو باشد، او را هم مى‏گيرد. نگيرد هم احتياجى به او نداريم. روايات در ثوب هست. عمده در بدن بود كه ذكر كرديم آنها را. مسأله تا اين جا صاف است.

اشتراط ازاله طهارت بدن و لباس در توابع صلات

 بعد مى‏رسيم در صلاة معتبر دانستيم اين صلاة يك اجزائى دارد كه از آنها بعد از صلاة قضا مى‏شود. مثل سجدة و تشّهد المنسيين. كه انسان آنها را در نماز يادش برد بعد از نماز آنها را بايد قضا بكند. آيا طهارت ثوب و البدن در قضاى اين اجزاى منسيه معتبر است يا معتبر نيست، اجزا منسى است و طهارت در آنها معتبر است يعنى چه جورى كه در تشهّد و تسليم اصلى طهارت معتبر بود، در اين تشهّد و سجده منسيه باز معتبر است. يا صلاة الاحتياط. صلاة الاحتياطى كه هست در صلاة الاحتياط آن طهارت ثوب و البدن معتبر است يا معتبر نيست؟ بايد بگوييم بله معتبر است. نه به جهت اين كه اين رواياتى كه مى‏گويد اين روايات دلالتى داشته باشند در طهارت در آن تشهّد هم معتبر است، در آن سجده هم معتبر است تا كسى بگويد كه اين روايات آن تشهّد و تسليمه‏اى كه در صلاة بود او را مى‏گفت معتبر است اين روايات. امّا تشهّد و تسليمه‏اى كه بعد از صلاة اتيان مى‏شود او چرا معتبر باشد؟ مى‏گوييم در آن اجزاء منسيه امام (ع) فرموده است آن شخصى كه سجده را در صلاتش نسيان كرده است يقضيها بعد صلاةه. بعد از صلاة او را قضا مى‏كند. قضا دو تا معنا دارد.

 يك معنايى است معناى اصطلاحى كه مى‏گويند خروج بطبيعى الشى‏ء است بعد انقضا وقتش كه آن هم خواهيم گفت كه قضا به امر جديد است. اين معنا، معناى اصطلاحى قضا است در مقابل ادا. قضا در لغت به معناى اتيان است. يقضيه الرّجل يعنى يأتى به الرّجل. ظاهر آن روايات اين است كه يقضى‏ها يعنى همان سجده را اتيان مى‏كند بعد از صلاة. اين همان سجده است. منتهى به واسطه نسيان جايش عوض شده است. ظاهر روايات اين است. نه سجده آخر است كه بدل از آن سجده است. نه، يقضى‏ها يعنى همان سجده را اتيان بكند. فرق است ما بين اينكه اين قضا كه در اصطلاح بدل الادا است، قضاى به آن معنا باشد، ممكن است كسى بگويد كه دليل نداريم كه در بدل سجده صلاةى طهارت معتبر است. ممكن است كسى اين خدشه را بكند. ولكن مى‏گوييم يقضى انشاء الله زنده مانديم، رسيديم در باب الصّلاة خواهيم گفت اين معنا مشهور ما بين العلما است.

 قضا لغتاً در روايات به معناى لغوى است. به معناى اتيان به شى‏ء است. يقضيها يعنى همان سجده را اتيان مى‏كند بعد از صلاة. وقتى كه همان سجده شد روايت گفت كه همان سجده طهارت معتبر است. همان تشهّد را اتيان مى‏كند منتهى بعد از صلاة. از اين جا معلوم شد امر در صلاة الاحتياط. در صلاة الاحتياط هم همين جور است. چون كه در صلاة الاحتياط اين صلاة الاحتياط همان جزء صلاة است. «أَ لَا أُعَلِّمُكَ شَيْئاً إِذَا فَعَلْتَهُ- ثُمَّ ذَكَرْتَ أَنَّكَ أَتْمَمْتَ أَوْ نَقَصْتَ لَمْ يَكُنْ عَلَيْكَ شَيْ‌ءٌ»^[10]على فرض اينكه آن صلاة مصلى ناقص بوده باشد، صلاة الاحتياط جزء متمّم او است. جزء الصّلاة است. سرّ اين كه مى‏گويند قضا سجده را، قضا تشّهد را و صلاة احتياط را مصلّى بايد قبل از اتيان به منافى اتيان بكند. مثلاً نمازش را تمام كرد. شك كرده بود ما بين سه و چهار بايد يك ركعت صلاة احتياط بخواند قياماً يا دو رکعت نشسته بخواند ولی مى‏گويد خوب برويم يك طهارت بكنيم و وضو بكنيم و بياييم بعد سر فرصت. حالا نمى‏شود. يا مثلاً يك حرفى مى‏خواهد بزند. حرفمان را بزنيم و شروع كنيم اينها منافيات صلات است. اين اجزاء منسيه و صلاة الاحتياط بايد قبل الاتيان به منافى اتيان بشود. چرا؟ براى اينكه ظاهر روايت اين است كه اينها همان اجزاء صلاةى هستند. صلاة الاحتياط همان جزء صلاتى است اگر صلاة ناقص بشود آن وقت اگر اينها را با منافى اتيان بكند، منافى در اثناء الصّلاة واقع مى‏شود. بدان جهت قبل الاتيان به منافى بايد اينها را اتيان بكند. دليلش همين است كه ظاهر روايات اين است كه اينها از جزء صلاة هستند حتّى صلاة الاحتياط و چون كه جزء صلاة هستند، آنى كه دلالت مى‏كند حدث قاطع صلاة است، تكلّم قاطع صلاة است، تكلّم عمدى و استدبار قبله قاطع صلاة است مى‏گيرد اينها را. بدان جهت معتبر است اينها قبل از اتيان به منافى اتيان بشوند. خوب، طهارت ثوب و بدن هم كه در صلاة معتبر است، اينها از اجزاء صلاتى شدند. اگر صلاة اصلى، تام بوده باشد، صلاة احتياط صلاة نيست. اگر ناقص باشد جزء او است و متمّم او است، و انشاء الله بيان خواهيم كرد عند الشّك وظيفه عوض مى‏شود. كسى كه شك دارد ما بين سه و چهار، وظيفه او اتيان كردن به آن صلاة مشكوك است با اين اتيان به صلاة الاحتياط. و ظاهر اصحاب اين است كه يعنى متأخّرين از اصحاب ما ظاهرشان آنهايى كه ما دركشان كرديم و آنهايى كه قبل بودند، ظاهرشان اين است كه وظيفه، وظيفه تعيّنى است. يعنى اگر بگويد كه باطل كنيم و صلاة را از سر بگيريم. مى‏گويند اين جايز نيست. وظيفه تعيّنى اين است. بايد اين را اتيان بكند. نمى‏تواند اين صلاة را ابطال بكند. وظيفه تعيّنى اين است. اين كه وظيفه منقلب مى‏شود اين وظيفه مى‏شود، اين لا اشكال فيه. ظاهر روايات همين است. ولكن وظيفه، وظيفه تعيّنى مى‏شود اين انشاء الله اگر زنده مانديم در باب صلاة عرض خواهيم كرد. دلالت روايات بر وظيفه تعيّنى در آنها قصور است. دلالت تمام نيست. و كيف ما كان اينها از اجزاء صلاة هستند و تتمّه صلاة هستند بايد در آنها طهارت اتيان بشود. بدان جهت بر اينكه در اينها هم شبهه‏اى نيست.

عدم اشتراط طهارت بد و لباس در سجده سه و سجده واجب قرآن

 امّا سجده سهو. معلوم است كه سجده تلاوت و اينها صلاة نيست. در آنها اعتبارى ندارد. آنها داخل صلاة نيست. آيه سجده را كسى مى‏خواند و تلاوت مى‏كند، شخص وضو هم ندارد، بدنش هم نجس است، من معذور هستم سجده نكنم، گوش دادن و شنيدن اينها عذر نمى‏شود. شرطيت ندارد. آن سجده تلاوتى است صلاة نيست. كلام در سجدة سهو است. آن جايى كه مى‏گويند دو سجدة سهو بعد از صلاة بايد بكند؛ چون كه قيام بيجا كرده است يا مثلاً آن مواردى كه خمسه مذكور است يا غير خمسه كه كسى كه احتياط بكند لكلّ زيادةٍ و نقيصه سجدته سهو بايد بكند، سجدته سهو چه جور؟ صاحب العروه مثل اينكه آن جا احتياط مى‏كند. مى‏فرمايد كه احتياط است در سجدته سهو هم طهارت الثّوب و البدن. احتياط، احتياط مستحبى بايد باشد. اگر احتياط مى‏كنيد مثل احتياط در سجده تلاوت است. فرقى نيست. چرا؟ براى اينكه ما آنهايى كه مى‏گفتيم تشهّد منسى يا سجده منسى، صلاة الاحتياط چون كه آنها از صلاة بودند. امّا اين سجدة سهو از صلاة نيست. بلكه دليل هست كه اينها جزء صلاة نيستند. و منتهي گفته‏ايم و خواهيم گفت انشاء الله اگر موفق شديم. كسى عمداً دو سجده سهو را اتيان نكند، صلاتش صحيح است. منتهى وظيفه‏اش را مخالفت كرده است. اين يك تكليف مستقلى است. مثل آنها نيست كه جزئيت داشته باشد للصّلاة. اين يك تكليف مستقلى است. واجب نفسى است كه شارع امر به اين سجدته سهو القاء من...الشّيطان. چون كه شكّ از شيطان است. القاء من الشيطان چون كه از سجده آدم و بنى آدم بدش مى‏آيد شارع امر كرده است بر اينكه القاء من الشّيطان بر اينكه اين دو سجده را بكنند. اين تكليف مستقلى است. تكليف مستقلى كه شد، داخل در عنوان صلاة نيست. آنى كه به ما مى‏گفت طهارت الثّوب و البدن معتبر است، او صلاة را مى‏گفت. رواياتى كه خوانديم و اشاره كرديم. و موثّقه عمّار را خوانديم كه صلاة را مى‏گفت. و امّا اجزاء منسيه را نمى‏گويد. اين هم از اين. بقى الكلام در لحافى كه شخص مضطجع ـ در حالت خوابيده ـ آن لحاف را روى آن كشيده است و نماز مى‏خواند. آن لحاف بايد پاك بشود يا طهارت معتبر نيست.