« الثاني عشر : النيةوهي القصد إلى الفعل مع كون الداعي أمر الله تعالى إمّا لأنـَّه تعالى أهل للطاعة وهو أعلى الوجوه أو لدخول الجنة والفرار من النار وهو أدناها وما بينهما متوسطات ، ولا يلزم التلفّظ بالنيـَّة ، بل ولا إخطارها بالبال ، بل يكفي وجود الداعي في القلب بحيث لو سئل عن شغله يقول أتوضّأ مثلاً ، وأمّا لو كان غافلاً بحيث لو سئل بقي متحيـَّراً فلا يكفي وإن كان مسبوقاً بالعزم والقصد حين المقدّمات ، ويجب استمرار النيـَّة إلى آخر العمل فلو نوى الخلاف أو تردَّد وأتى ببعض الأفعال بطل إلا أن يعود إلى النية الاُولى قبل فوات الموالاة ، ولا يجب نيـَّة الوجوب والندب لا وصفاً ولا غايةً ولا نيـَّة وجه الوجوب والندب بأن يقول : أتوضّأ الوضوء الواجب أو المندوب أو لوجوبه أو ندبه أو أتوضّأ لما فيه من المصلحة ، بل يكفي قصد القربة وإتيانه لداعي الله ، بل لو نوى أحدهما في موضع الآخر كفى إن لم يكن على وجه التشريع أو التقييد ، فلو اعتقد دخول الوقت فنوى الوجوب وصفاً أو غاية ثمَّ تبيـَّن عدم دخوله صحَّ إذا لم يكن على وجه التقييد ، وإلا بطل كأن يقول : أتوضّأ لوجوبه وإلا فلا أتوضّأ ».[1]
كلام در اين فرمايش بود كه اگر كسى در حال تردد بعضى از وضوء را اتيان بكند، بعد اگر بدا له که وضوء را اتمام بكند، بايد آن بعضى را كه اتيان كرده است، دوباره به آن استيناف كند، و وجه اين قول را و ملاك اين قول را ديروز به طور تفصيل بيان كرديم. نتيجهاش اين شد كه آنى كه علماء و مشهور ملتزم هستند كه عامل حين العمل در آن مركّباتى كه از قبيل عبادات هستند حين الاتيان بايد جزم به نيّت داشته باشد معنايش همين است كه جازم بوده باشد به نيّت، معناى جزم به نيّت اين است كه اگر آن فعل را مع التّردد شروع كند كه تمام مىكنم يا نمىكنم يا در اثناء تردد براى او حاصل بشود، آنى كه مع التردد مىآورد لا تحسب عبادةً، بدان جهت اگر تداركش ممكن بود مثل باب الوضوء و مثل باب الصّلاة آن وقتى كه بعضى افعال را اتيان نكند و فقط تردد باشد فهو، و الاّ اصل عمل باطل مىشود، اين فرمايشات حضرات بود كه بيان كرديم.
لنا كلامٌ فى مقالة المشهور، اين كه مشهور فرمودهاند توى ذهن ما اين است كه اين مطلب تمام نيست. نه اين كه آنى كه آنها فرمودهاند على الاطلاق تمام نيست. نه! عرض ما اين است اينی كه شما فرموديد كه حاقّ مطلبتان اين بود اتيان به جزء كه مكلّف قصد مىكند اتيان به جزء را بايد اين در ضمن قصد به اتيان الكل بوده باشد كه قصد مىكند اتيان الجزء را. اين قصدش در ضمن قصد به اتيان الكل بشود و امرى كه دعوت مىكند به اتيان الجزء، چون كه عبادت است بايد قصد قربت بشود. اين داعویّت امر به اتيان الى الجزء در ضمن داعویتش الى الاتيان بالكل بايد بشود. اين مطلب را كه فرموديد اين در صورتى است كه مكلّف شيئى را كه اتيان مىكند. يعنى بعض مركّب را كه اتيان مىكند قصد جزئيت مطلقه داشته باشد. يعنى قصدش اين باشد که اینی كه من اتيان مىكنم اين جزء است و بما هو جزءٌ اتيان مىكنم كه تعليق در اين قصدش نباشد، مطلقه باشد يعنى تعليق در اين قصد نبوده باشد، اين تكبيرة الاحرام را بما هو جزءٌ من الصّلاة اتيان مىكنم اين لازمهاش اين است كه قصد اتيان به كل داشته باشد و به داعى امر شارع اتيان مىكنم بايد در ضمن داعویت امر به كل بوده باشد، اين را ما منكر نيستيم. كلام ما اين است كه اين قصد جزئيت مطلقه است ولكن اگر شخصى شيئى را اتيان مىكند ولكن قصدش اين است كه اگر آن ساير الاجزاء را من اتيان كردم و امر فعلى داعویت پيدا كرد براى من به اتيان ساير الاجزاء در اين تقدير مأتىٌّ به من جزء بشود، قصد جزئيت معلّقه است. قصدش اين است كه اگر امر موجود كه فعلاً امر شارع موجود است.
اگر شيطان گذاشت و آن امر براى من داعویت پيدا كرد به اتيان ساير الاجزاء در آن صورت اين كه اتيان مىكنند جزء بشود و منضم بشود به آنها، اينی را كه اتيان مىكند به داعویت امر نيست که فعلاً اتيان مىكند در حال تردد، داعى به اتيان اين احتمال الاتيان به ساير الاجزاء است به داعویت الامر، از من بپرسند تويى كه متردد هستى چرا در حال تردد دست راستت را مىشورى از مرفق؟ مىگويم به جهت اين كه احتمال مىدهم پشيمان بشوم و ساير الاجزاء وضوء را اتيان كنم مىخواهم اين از وضوئم بوده باشد، چون كه دست راست از وضوء است و بايد شسته بشود. اين امر شارع داعى نيست مرا به اتيان اين تا بگوييد داعویت بايد ضمنى باشد.
در ما نحن فيه داعى من احتمال داعویت امر موجود است لساير الاجزاء، چون كه احتمال مىدهم اين امر فعلى داعویت پيدا بكند براى عمل من اين را به جهت اين احتمال اتيان مىكنم، بدان جهت اگر احتمال را ندهد جزم داشته باشد كه نه اتيان نكردم، نمىخواهم وضوء بگيرم، چيزى را اتيان نمىكند، اين اتيان كردنش در صورتى است كه در حال تردد است و احتمال مىدهد داعویت پيدا كند، شيطان بگذارد بر اين كه امساكات بعدى را به داعویت امر شارع اتيان كند. به جهت اين مىگويد الان هم امساك مىكنم بلكه انشاء الله موفق شديم و شيطان گذاشت اتيان كرديم عمل را. اين جزئيت اگر قصد كرد اتيان ساير الاجزاء را. در اين صورت قصد جزئيت دارد به اين، والاّ اگر او را اتيان نكرد مىگويد اين يك شئ زائدى است كه اتيان كردم، قصد جزئيت ندارد، در اين صورت مىگوييم عمل عبادى قصورى ندارد، عمل تقع عبادةً، چرا؟
چون كه شما مىگوييد بر اين که عمل مركّب را را كه انسان اتيان مىكند عبادةً بايد قصد قربت داشته باشد و قصد جزئيت داشته باشد در آنی كه اتيان مىكند، مثلاً عنوان قصدى است. مىگوييم امّا قصد جزئيت فقد ذكرنا حصوله. حصول قصد جزئيت است، چون كه جزئيت معلّقه را قصد كرده است. وقتى كه ساير اجزاء موجود شد قصد جزئيت داشت در اين صورت، به قصد جزئيت اتيان كرده است، و امّا قصد قربت تمام است چون كه انشاء الله الان مىرسيم، در قصد قربت معتبر نيست فعل به داعویت امر شارع اتيان بشود، قصد قربت اگر معنايش اين بوده باشد كه به داعى امر اتيان بشود، فقط اين باشد، بله در ما نحن فيه چون كه قصد امر را ندارد فعلاً قصد امتثال امر موجود داعویت به كل ندارد، به اين هم داعى نيست، ولكن گفتيم در ما نحن فيه داعی اش امر نيست، احتمال حدوث داعویت است در امر موجود نسبت به اتيان ساير الاجزاء، و اين احتمال اين حصول اين معنا خودش تقرّب است، چون كه تقرّب معنايش اين است كه انسان عمل را به حساب خدا بياورد، و الاّ اگر حساب خدا نبود نمىآورد، الان هم همين جور است، اگر حساب خدا نبود که خدا نماز را خواسته است، نماز را مقيّد به وضوء كرده است، اگر اين حسابها نبود من دست راستم را نمىشستم از مرفق، در ما نحن فيه حركت به عمل به حساب خدا بايد بشود، اين است، و اين حضرات جلّشان هم ملتزم به اين معنا هستند كه قصد قربت معتبره اين است، منحصر به داعویت امر نيست، بدان جهت در ما نحن فيه مىگوييم يا حضرات چه مىفرماييد شما؟ مگر در عبادت يك قصد جزئيت مىخواستيد و يك قصد قربت نمىخواستيد در اين عبادات مركّبه؟ آن قصد جزئيتتان و آن قصد قربتتان، چه مىفرماييد؟ حاصل است ديگر.
شاهد قطعى كه اينها معترف هستند قصد جزئيت حاصل است از كسى كه در حال تردد اتيان مىكند. آنى است كه ديروز از اينها نقل كرديم، مىگويند بر اين كه در باب الصلاة در اثناء صلاة كسى متردد شد و در حال تردد اتيان كرد بعض اجزاء صلاتى را و بعد از تردد خارج شد خواست بر اين كه برگردد آن اجزاء را تدارك كند و صلاة را تمام بكند نمىشود، صلاة باطل است، چرا؟ چون كه آنى كه اتيان كرده است زيادتى عمديه است در حال تردد، و زيادت عمديه مبطل صلاة است، ما مىگوييم حضرات مگر در زيادتى در صلاة قصد جزئيت معتبر نيست؟ شيخ هم تصريح كرده است، همه اينها تصريح كردهاند، در صدق زيادت فى الصّلاة قصد اين كه مأتىٌّ به من از صلاة است، اين معتبر است، والاّ فرض كنيد انسان در صلاة نگاه بكند به طرف آسمان، اين مبطل صلاة نيست، و امّا اگر نگاه كند به طرف آسمان و قصد كند اين هم از اجزاء صلاة است صلاة باطل مىشود، چون كه زيادت در صلاة شد، مگر در باب ركوع و سجود، ركوع و سجود را استثناء كردهاند كه در باب ركوع و سجود آن هم روی نص است كه در سجود وارد است، انسان سه سجده بكند در يك ركعت ولو سجده ثالثه به قصد شكر باشد نه به قصد صلاة، صلاة باطل مىشود، چون كه رواياتى وارد شده است نمىدانم تعددش را ولكن در روايات است، آيه سجده را سوره سجده را نمىشود در صلاة خواند چون كه سجده دارد و آن سجدهاش زيادةٌ فى المكتوبة، سجده تلاوتى زيادت است، چون كه ركوع با سجود در اين حكم قطعاً اختلاف ندارند، گفته شده است كه سجود و ركوع زيادتش ولو به غير قصدِ جزئيت مبطل است، و امّا در ساير اجزاء اگر قصد جزئيت نباشد، انسان حمد و سوره را يك مرتبه خوانده است، وقت ركوع است، مىگويد عجب قرآنى است، چه تأثيرى بر نفسم كرد، يك دفعه دیگر هم حمد و سوره را بخوانم، نه اين كه از صلاة است، بلکه بما انّه قرائت قرآن است، عيبى ندارد، بخواند، ضررى ندارد، قصد جزئيت نكرده است كه، قصد بكند كه حمد دومى هم جزء است صلاة باطل مىشود، خوب شما خودتان فرموديد كه اين برگردد و آن اجزاء صلاتى را تدارك كند، اين فايده ندارد، چرا؟ چون كه آنى كه اتيان كرده است آن زيادتى عمديه است، اگر ما أتی به زيادتى عمديه است پس قصد جزئيت كرده است اين شخص، اين اينجور مىشود، قصد جزئيت را قبول داريد، اين قصد جزئيت چه جور تصوّر شد و حال اين كه قصد كل را ندارد، اين نيست الاّ آن معنايى كه گفتيم قصد جزئيت معلّقه است، مطلقه نيست، معلّقه است كه من اين را اتيان مىكنم، من الان امساك مىكنم از افطار در اين ساعت، به احتمال اين كه شيطان گذاشت و من امساك را تا شب رساندم و رضاى خدا را تحصيل كردم، خود اين احتمال که گذاشت آنها را اتيان كردم، اين در اين فرض منضم به آنها مىشود، جزء مىشود به آنها، قصد جزئيت كرده است و قصد امتثال هم حاصل شده است، هيچ نقصى ندارد، و من هنا ذكرنا ما دليلى بر قصد جزمى كه اين حضرات مىگويند در صحّت عبادت معتبر است نداريم، پيدا نكرديم، چون كه آن دليلى كه گفتند ديروز نقل كردم، او به نظر قاصر ما آن دليل قاصر است، آن دليل صورت قصد جزئيت مطلقه را مىگيرد، و امّا در صورتى كه فاعل قصد جزئيت معلّقه داشته باشد كما ذكرنا، هم قصد تقرّب حاصل مىشود، و هم قصد جزئيت حاصل مىشود على تقدير حصول ساير الاجزاء، و الاّ اگر حاصل نشود قصد جزئيت نداشت، جزء حاصل نمىشود.
بدان جهت عرض مىكنم بر اين كه اين فرمايش حضرات مبتنى بر اين است كه در عبادات قصد قربت منحصر بشود به اتيان اجزاء العمل به داعویت الامر به كل العمل، او اگر باشد بله اين درست نمىشود، و يكى هم اين بوده باشد كه قصد جزئيت در صورت احتمال اين كه شخص احتمال مىدهد ساير الاجزاء را اتيان بكند و داعویت پيدا كند، قصد جزئيت ولو معلّقه متصوّر نمىشود، و قد ذكرنا كه خودشان هم اعتراف دارند متصوّر مىشود.
بدان جهت در ما نحن فيه مىگوييم شما در وضوء چه مىخواستيد؟ غسل الوجه و اليدين و مسح الرّأس و الرّجلين با قصد به قصد انّها من الوضوء به اين قصد، و خودش هم قصد تقرّب داشته باشد، همهاش حاصل است، بلكه اصلاً كما سيأتى انشاء الله در وضوء قصد امر كردن مشكل است براى نوع مردم، براى نوع اشخاص، براى اين كه در وضوء كدام امر را قصد مىكند انسان؟ خوب در وضوء قصد مىكند يا وجوب غيرى را، اين وجوب غيرى را خواهيم گفت كه اصلى ندارد، كما اين كه جماعتى گفتهاند ملازمه ای ما بين ايجاب ذى المقدمه و ايجاب مقدمه نيست، وضوء وجوب غيرى ندارد، فقط همان شرطيّت دارد للصّلاة، وجوب غيرى ندارد، مىماند استحباب نفسى، اگر استحباب نفسى را نوع مردم در وضوء و در غسل غافل نباشند در تيمم لفاقد الماء غافل هستند، بدان جهت اينها فقط مىگويند كه ما وضوء مىگيريم براى حساب خداوندى كه نماز بخوانيم، اين همان به حساب خداوند است، الان شخصى وضوء مىگيرد، مىگويد مقدمه واجب، واجب نيست، كما اين كه نحن نلتزم و مىگويد كما اين كه نوع علماء مىگويند خود وضوء استحباب نفسى ندارند، استحباب نفسى مال طهارت مسبب از وضوء است، كه بحثش سابقا گذشت، روى اين اصل در وضوء، وضوء را به قصد داعویت امر اتيان نمىكند، چون كه وضوء امر ندارد، چون كه امرش اگر استحباب نفسى است او روى طهارت خورده است، وضوء را كه شارع امر كرده است به وضوء در خود وضوء امرى نيست، نوع اين حضرات اين جور مىگويند ديگر كه نوع مردم هم مقلّدين اينها بودند، اين وضوء خودش نه امر استحبابى دارد که داعویتش به جزء در ضمن داعویتش به كل باشد اين امر استحبابى ندارد، امر غيرى را هم كه منكر هستيم، بعضى از آنها هم منكر بودند كه ملازمه نيست، خوب چه جور اتيان مىكند؟ به جهتى اتيان مىكند كه به قول ايشان نماز بياورد، ربّما انسان الان وضوء مىگيرد، نمىداند كه اين وضوء را مىتواند نگه بدارد تا بعد از ظهر نماز بخواند، احتمال مىدهد كه برود توالت، اين وضوء نماند، اين وضوء را به چه قصد مىگيرد؟ فقط به قصد اين مىگيرد كه من الان وضوء مىگيرم، شايد موفق شدم با اين وضوء نماز خواندم بعد از ظهر، فقط به اين نيّت مىگيرد كه ايشان فرض كرده است، اين قصد تقرّب است ديگر، اين به حساب خدا است ديگر، به حساب زيد و امر كه نيست، اين عمل به حساب خدا است، هم وضوء را قصد كرده است و هم به حساب خدا است، خود صاحب عروه هم در ذيل كلامى دارد كه انشاء الله امروز شايد برسيم خودش مقرّ است كه اينجور به حساب الله آوردن عيبى ندارد، كافى است، قصد قربت است.
مىگوييم آقايان اگر اين جور شد مطلب، قصد قربت اين است كه فعلى را به حساب خدا مىآوريم اين قصد قربت شد و قصد جزئيت معلّقه هم متصوّر شد كجا شما مىتوانيد شرط كنيد كه جزم به نيّت معتبر است؟ اين شروع مىكند حال العمل مثل خيلى از اشخاص كه تازه وارد هستند يعنى تازه وارد شدهاند به آن ايمانى كه موجب بشود امتثال اوامر شرع را، عمل را تازه شروع كرده است، امسال شروع كرده است به روزه گرفتن و مىترسد نتواند بگيرد، مىگويد من الان كه مىگيرم، بلكه انشاء الله توانستم يا بلكه انشاء الله شيطان گذاشت شايد شيطان بگذارد ادامه بدهم آن را، خوب امساكش به حساب خدا است يا به حساب زيد و امر و بكر است، اين قصد قربت، قصد جزئيت معلّقه را هم كرده است شما اعتراف كرديد، خوب چه چيزش ناقص است؟ شارع غير از اين امساك من طلوع الفجر الى دخول الّلیل را خواسته بود؟ و آنى كه لازم بود در صلاة بايد به حساب خدا باشد، به حساب كس ديگر و چيز ديگر نباشد آن است، خوب اين چه اشكالى دارد؟ چه محذورى دارد.
بدان جهت اين جزم به نيّت را ما نتوانستيم از اين حضرات تصديق بكنيم.
سؤال...؟ در صوم هم همين جور است، در تمام مواردى كه اين قاعده سيّال است.
بله! در آن موردى كه دليل شرعى دلالت كند آن وقتى اين مركّب موضوع الحكم است كه انسان حين البدأ به او و حين الاشتغال به او بايد قصد مجموع را داشته باشد مثل باب السّفرى كه ديروز گفتيم آن وقتى سير الى ثمانية فراسخ موضوع وجوب القصر است كه دليل دلالت كرده است كه حين التلّبّس بالسّفر و حين اداء مة السّفرى كه هست بايد قصد ثمانيه را داشته باشد، آنجا ملتزم هستيم، اينها نمىشود، اينها فايده ندارد، اين كه ما در عبادات درست كرديم، قصد معلّق درست كرديم، قصد معلّق در قصد صلاة در سفر فايده ندارد. اين روى روايات است كه دلالت كرده است كه طالب الضّالة لا یقصر چون كه همين جور است. هر جا پيدا كرد ضالّش را برمىگردد، قصد ثمانية فراسخ را ندارد. بدان جهت آن جاها آن حرف صحيح است، ولكن دليل شرعى دارد، ولكن در عبادات كه خطاب شرعى نداريم بر اين كه اين عمل بايد از اول به نيّة الكل و به داعویت الامر بالكل اتيان بشود، اين فقط به جهت اين بود كه عنوان، عنوان قصدى است و اين عبادت است و بايد قصد قربت بشود، قصد قربت كه به اعتراف حاصل مىشود حساب خداوندى است، قصد جزئيت معلّقه هم كه با عنوان قصدى لا محاله قصد مىشود معلّقاً عنوان قصدى را معلّقاً قصد كرده است اگر قصد جزئيت معلّقه داشته باشد كه اگر ما بقى را شيطان گذاشت اتيان كردم قصد وضوء دارم، خودش هم می گوید.
سؤال...؟ عيبى ندارد، تردد در قصد يعنى تردد در قصد به اين معنا و اتيان بعض آن عمل فى ما بعد التردد به اين نحو از تردد عيبى ندارد، و امّا در صورتى كه قصد خلاف كرد نه وضوء نمىگيرم. نماز نمىخوانم. روزه نمىگيرم. بله آنجا همين جور است باطل است. نه قصد جزئيت معلّقه دارد، نه قصد تقرّب حساب خداوندى دارد، خدا و پيغمبر و اوصياء و علماء همه را رها كرد، گفت چه روزهاى، گرسنه بمانيم، بله او را مىگوييم، او باطل است.
و امّا حرف ما در موارد تردد است، در موارد ترددى كه هست شما به وجدانتان هم رجوع بفرماييد مىبينيد كه اين قصد در وجدان معلّقاً حاصل است در حال تردد، هذا كلّه به حسب ذهن ما، والله الاعلم، رد مىشويم از اين.
سؤال...؟ يعنى ما بقى را، يك مقدارش را كه الان انجام مىدهد. دست راستش را مىشوید. بقيه را انجام مىدهند يا نمىدهند، كلام در اين بود. اين را مىگفتيم. الان كه چيزى نخوردهام، ولكن نمىدانم. بعد هم همين جور نمىخورم. صوم را ادامه مىدهم يا اين جور نيست. والله الاعلم، آنى كه به نظر قاصر ما بود خدمت شما عرض شد.
« الثاني عشر : النيةوهي القصد إلى الفعل مع كون الداعي أمر الله تعالى إمّا لأنـَّه تعالى أهل للطاعة وهو أعلى الوجوه أو لدخول الجنة والفرار من النار وهو أدناها وما بينهما متوسطات ، ولا يلزم التلفّظ بالنيـَّة ، بل ولا إخطارها بالبال ، بل يكفي وجود الداعي في القلب بحيث لو سئل عن شغله يقول أتوضّأ مثلاً ، وأمّا لو كان غافلاً بحيث لو سئل بقي متحيـَّراً فلا يكفي وإن كان مسبوقاً بالعزم والقصد حين المقدّمات ، ويجب استمرار النيـَّة إلى آخر العمل فلو نوى الخلاف أو تردَّد وأتى ببعض الأفعال بطل إلا أن يعود إلى النية الاُولى قبل فوات الموالاة ، ولا يجب نيـَّة الوجوب والندب لا وصفاً ولا غايةً ولا نيـَّة وجه الوجوب والندب بأن يقول : أتوضّأ الوضوء الواجب أو المندوب أو لوجوبه أو ندبه أو أتوضّأ لما فيه من المصلحة ، بل يكفي قصد القربة وإتيانه لداعي الله ، بل لو نوى أحدهما في موضع الآخر كفى إن لم يكن على وجه التشريع أو التقييد ، فلو اعتقد دخول الوقت فنوى الوجوب وصفاً أو غاية ثمَّ تبيـَّن عدم دخوله صحَّ إذا لم يكن على وجه التقييد ، وإلا بطل كأن يقول : أتوضّأ لوجوبه وإلا فلا أتوضّأ ».[2]
بعد صاحب عروه قدس الله نفسه الشّريف مىفرمايد در اين نيّة الوضويى كه انسان بايد او را به نيّت اتيان بكند، قصد الوجوب و النّدب معتبر نيست. نه به نحو توصيف معتبر است كه انسان موقعى كه وضوء مىگيرد اين جور قصد كند كه من وضوء مىگيرم وضوء واجب را، چون كه بعد الدّخول الوقت است كه مىگويند وضوء واجب مىشود اگر درست باشد، يا قبل دخول الوقت است كه مىگويد وضوء مىگيرم وضوء مستحب را، كه وضوء مستحب است قبله، اين توصيف است.
و امّا الغاية، غايتش اين است كه اين جور نيّت كند، ايشان ولو در عبارت عروه دارد كه ان يقول قول گفتند معتبر نيست، تكلّم را سابقا نفى كرد، مرادش اين است كه ان ینوی الوضوء لوجوده او لندبه كه وجوب و ندب غايت بوده باشد، درست توجه كنيد كه چه جور وجوب و ندب غايت مىشود، براى شما توضيح بدهم، اين را مىدانيد كه غايت عمل يعنى ثمره عمل كه از او تعبير مىشود ربّما به غرض چه غرض اولى، چه تمام الغرض، آن اثرى كه مترتّب مىشود بر عمل عامل و بر فعل فاعل كه از این ثمر و فايده تعبير مىشود به غرض تارةً و به غايت العمل اخرى، مىدانيد كه اين غرض و غايت آن اثرى است كه بر خود عمل مترتّب است، عمل وقتى كه در خارج موجود شد، آن عمل مترتّب مىشود، مىدانيد كه غرض از شرب الماء چيست، رفع العطش است ديگر، چون كه رفع العطش مترتّب بر شرب الماء مىشود، امّا اين رفع العطش قبل الفعل اين رفع العطش عدمش را لحاظ مىكند، مىبيند كه عطش دارد رفع نشده است، وقتى که شخص عاقل نبود اين غايت را قبل الفعل لحاظ كرد، اين داعى مىشود لحاظ نبود آن اثر، لحاظ او را مىكند، آن لحاظ نبود او دعوت مىكند، اعضاء او را تحريك مىكند نحو العمل، وجداناً همين جور است، وقتى كه ما آب خورديم رفع عطش مىشود، خوب الان كه آب نخورديم، عطش موجود است، رفع العطش منتفى است، يعنى عطش موجود است، رفع العطش منتفى بشود يعنى عطش موجود است، اين عطش داعى مىشود چه چيز را؟ داعى مىشود بر اين كه من اراده كنم شرب الماء را، اين است ديگر، انسان وقتى كه عملى را اتيان كرد، عمل، عمل واجب بوده باشد يا عمل مستحب بوده باشد، عمل را كه در خارج موجود كرد يترتّب عليه سقوط الامر به، عمل وقتى كه در خارج موجود شد امر به او ساقط مىشود ديگر، اين جور است ديگر، امر به جهت اين بود كه موجود بشود، موجود شد، چه امر، امر وجوبى بشود، چه امر استحبابى بشود، پس غرض و آن غايتى كه مترتّب مىشود بر عمل سقوط الوجوب و النّدب است، ولكن در ما نحن فيه قبل العمل چه چيز را بايد عامل لحاظ بكند؟ عدم سقوط را، عدم سقوط چيست؟ يعنى ثبوت الوجوب و النّدب را بايد لحاظ كند، كه آن وجوب و ندبى كه هست وقتى كه ثبوتش يعنى خود وجوب و خود ندب را لحاظ كرد داعى مىشود كه عمل را اتيان كند، بدان جهت ايشان مىگويد كه لازم نيست متوضئ حين التوضأ نيّت كند كه من وضوء را مىگيرم لوجوبه او لندبه يعنى خصوص الوجوب و خصوص النّدب داعى من است به اتيان، اين لازم نيست كه اين را نيّت كند، غايت يعنى داعى، چون وقتى كه عدم غايت را قبل العمل لحاظ كرد، مىشود داعى، آن وجوب مىشود و ندب مىشود، لازم نيست نيّت بكند حين وضوء بر اين كه من وضوء را اتيان مىكنم چون كه واجب است يا چون كه مستحب است اين را هم نيّت كنم، نه اين معتبر نيست.
بعد ايشان مىگويد بر اين كه و لا وجه الوجوب و النّدب، معتبر نيست كه انسان عند التوضأ نيّت كند وجه الوجوب و النّدب را، وجه يعنى آنى كه موجب شده است که وضوء وجوب پيدا كرده است يا استحباب پيدا كرده است، خوب مسلك عدليه عبارت از اين است ديگر، آن مصالح كامله فى الافعال موجب مىشود كه شارع فعلى را طلب كند امّا وجوباً اگر آن مصلحت كامله استيفائش لزومى باشد، يا استحباباً، اين مصلحت را لازم نيست كه قصد كند كه من وضوء را اتيان مىكنم، چون كه مصلحت دارد كه به آن مصلحت خدا او را واجب يا مستحب كرده است، اينها معتبر نيست.
بعد اينها را تفسیر مىكند خودش در عبارتش، در عبارتش كه قصد وجوب و ندب وصفاً معتبر نيست، اين اولى بود، قصد الوجوب و النّدب غايةً معتبر نيست، و قصد وجه الوجوب و النّدب هم وجه يعنى موجب، آن هم معتبر نيست، بدان جهت اين جور مىفرمايد در عبارتش كه عبارت عروه: و لا يجب نيّة الوجوب و النّدب لا وصفاً اين فرض اول و لا غايةً فرض ثانى كه غايت را معنا كردم، اين كه تا حال شنيدهايد وجوب و ندب غايةً قصد مىشود معلوم شد معنايش چيست، چون كه وجوب و ندب فعل شارع است، فعل شارع ربطى به غايت فعل من نيست، مراد از غايت يعنى آنى كه مترتّب بر عمل من است، بر عمل من خود وجوب و ندب مترتّب نيست، سقوطشان مترتّب است، پس آن سقوط ما يترتّب على العمل است، منتهى اين غايتى كه يترتّب على العمل قبل العمل معدوم مىشود، معدوم شدنِ سقوط الوجوب يعنى ثبوت الوجوب و النّدب است و آن ثبوت الوجوب و النّدب كه آن وجوب و ندب است داعى مىشود به اتيان، بدان جهت مىفرمايد بر اين كه و لا غايةً و لا نيّة وجه الوجوب و النّدب، اينها را تفسیر مىكند: بان يقول اتوضأ الوضوء الواجب او المندوب، اين مال وصف است، يا بگويد اتوضأ الوضوء عن وجوبه او ندبه، اين هم غايت است، او اتوضأ لما فيه من المصلحة آنى كه در او مصلحت است كه اين هم قصد وجه است، وجه وجوب يعنى موجب الوجوب و النّدب اين هم معتبر نيست، نگاه كنيد رسيدم به آن عبارت كه ايشان مىفرمايد بان یقول عرض کردم بر اين كه قول كه معتبر نيست مراد بان ینوی است اين جور نيّت بكند، بل يكفى قصد القربه و اتيانه لداعى الله، ديگر اینجا امر ندارد، لداعى الله يعنى به حساب خداوندى، داعى الله تفسير از قصد قربت است، به حساب خداوندى است، در اولى عبارتش گفتيم به داعویت امر بايد اتيان بشود، آن حذف شد، به داعی الله به حساب خداوندى بشود، امر در خود وضوء عند الجماعة من العلماء نه امر غيرى است، نه امر نفسى است، به حساب خداوندى اتيان بايد بشود، اين در عبارت معتبر است، و نتيجه آن عرايض اين مىشود كه خدمت شما عرض كردم، والله سبحانه هو العالم.