«)فصل (في أحكام الحائضو هي أمورأحدها يحرم عليها العبادات المشروطة بالطهارةكالصلاة و الصوم و الطواف و الاعتكاف».[1]
كلام در حرمت ذاتيه صلاة براى زن حائض بود، در مقابل قول معروف بين المتأخّرين كه حرمت صلاة بر حائض حرمت تشريعيه است و قد ذكرنا الفرق بين الحرمة التّشريعية و الذاتية.
يكى از رواياتى كه استدلال شده بود بر حرمت ذاتيه آنى بود كه در بعضى روايات استظهارِ حائض بعد انقضاء ايام عادتش وارد شده بود كه فلتحتط بيوم او يومين، ترك صلاة را احتياط شمرده بودند، و قد ذكرنا كه اين احتياط، احتياط من جهةٍ هست و دلالت بر حرمت ذاتيه ندارد.
يكى از رواياتى كه شايد عمده دليل بوده باشد براى بعض فقهاء مثل محقق همدانى قدس الله سرّه [2]كه ملتزم شده است به حرمت ذاتيه صلاة بر حائض اين روايتى است كه خدمت شما عرض مىشود، اين روايت در باب دوم از ابواب الحيض روايتى است در باب ما يعرف به دم الحيض من دم العُذرة، اگر سابقاً يادتان بوده باشد عرض كرديم ربّما دم مشتبه مىشود ما بين دم الحيض و دم عُذره يعنى دم بكارت، مثلاً دخترى كه عروسى كرده است و زفاف شده است ربّما مىشود كه او مبتلا مىشود به دم الحيض، بعد از اين كه دخول به او شد دم الحيض از او خارج مىشود، و مىدانيد دم عذره هم چون كه ازاله بكارت شده است از او خارج مىشود. يك وقت دم عذره طول مىكشد چون كه طول مىكشد مشتبه مىشود كه اين كه طول كشيد دم حيض است يا دم عذره است، چون كه دم العذره هم مثل دم الحيض احمر است و خون تازه است. در آن جا از امام موسى ابن جعفر علیه السلام روايتى وارد شده بود كه شخص سؤال كرده بود از اشتباه دم الحيض به دم البكارة كه دم مشتبه است. آن جا امام علیه السلام فرمود بر اين كه تقوا كند اين زن، اگر حائض است صلاة را ترك كند و شوهرش با او نزديكى نكند، امام علیه السلام ترك صلاة را على تقدير حيضها تقوا فرمود.
خوب اين را مىدانيد كه تقوا اين است كه در جايى كه دم مشتبه بشود ما بين العذرة و الحيض نمازش را بخواند، تقوا مقتضايش اين است اگر حرمتش تشريعى بود، گفتهاند در اين روايت مباركه امام علیه السلام ترك صلاة را على تقدير الحيض و احتمال الحيض اين را تقوا قرار داده است، بدان جهت محقق همدانى قدس الله سره فرموده است اين روايت صريح در حرمت ذاتيه است، چون كه ترك صلاة را تقوا قرار داده است.
بدان جهت اصل اين روايت را ملاحظه مىكنيم، ببينيم آيا دلالتى دارد اين جورى كه فرمودهاند يا نه، اصل روايت در باب دومى روايت اولى[3] است:
«مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ» اين يك سند، «وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ جَمِيعاً عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ جَمِيعاً عَنْ خَلَفِ بْنِ حَمَّادٍ الْكُوفِيِّ فِي حَدِيثٍ» یک نکته ای را بگویم: در اين روايت كه صاحب وسائل دارد عن محمد ابن خالد و محمد ابن مسلم که بدان جهت بعضىها اعتماد به نقل صاحب وسائل كردهاند و اين روايت را صحيحه ذكر كردهاند، چون كه خلف ابن حمّاد كه از ثقات و عدول است و راوى از امام موسى ابن جعفر سلام الله عليه است، محمد ابن مسلم هم جلالتش واضح است، آن وقت هم سه سند دارد كه احمد ابن محمد ابن خالد نقل مىكند عن محمد ابن خالد و محمد ابن مسلم، اين اشتباه است، لعلّ اين اشتباه يا اشتباه نسخه است يا اشتباه از صاحب وسائل است، اين محمد ابن اسلم است، احمد ابن ابى عبد الله البرقی روايتى از محمد ابن مسلم ثقفى ندارد كه اين هم يكى از اينها بوده باشد، دارد احمد ابن محمد ابن خالد همان برقی رضوان الله عليه است جميعاً با پدر على ابن ابراهيم عن محمد ابن خالد و محمد ابن مسلم، كانّ احمد ابن محمد ابن خالد يا پدر على ابن ابراهيم از محمد ابن مسلم ثقفی نقل مىكنند، اين اينجور نيست، نه پدر على ابن ابراهیم روايتى از محمد ابن مسلم دارد و نه هم احمد ابن ابى عبد الله برقی دارد، طبقه محمد ابن مسلم بعد است، اين محمد ابن اسلم است، اين محمد ابن اسلم است كه احمد ابن ابى عبد الله البرقی از او روايت دارد، رواياتى دارد اين هم يكى از آنها است، و محمد ابن اسلم ضعيف است توثيقى ندارد، بدان جهت اين روايت چون كه با محمد ابن اسلم محمد ابن خالد است بدان جهت اين را معتبره مىگوييم، اين محمد ابن خالد يا پدر احمد ابن ابى عبد الله برقی است، يا محمد ابن خالد قمّى اشعرى است كه احمد ابن ابى عبد الله از او نقل مىكند، و نجاشى دربارهاش گفته است قريب الامر است، روى اين حساب روايت معتبره مىشود، خيلى زور بزنيد كه محمد ابن خالد يكى از اين دو نفر است بدان جهت در ما نحن فيه روايت معتبره مىشود، صحيحه نيست اين روايت، و يؤيّد ذلك اين روايت را كه در كافى مراجعه بفرماييد كه از محمد ابن يعقوب نقل مىكند، در آن جا هم محمد ابن اسلم است، در نسخه خود كافى آن نسخهاى كه در دست ما است محمد ابن اسلم است، آن نسخه باشد يا نباشد اين محمد ابن مسلم نمىتواند باشد، بدان جهت اين روايت من حيث السّند معتبره است، هذا بالنّسبة الى سندها.
و امّا بالنسّبة الى متنها، در متنش اين جور است كه مىگويد خلف ابن حمّاد كوفى فى حديثٍ، اين در ضمن حديثى است تمام حديث را صاحب وسائل نقل نكرده است، كلينى تمام حديث را نقل كرده است كه حديث صدر دارد، بعد از او مىگويد كه دخلت على ابی الحسن موسى ابن جعفر علیه السلام بمنا، اين خلف ابن حمّاد كوفى كه ثقه است نقل مىكند بر اينكه امام موسى ابن جعفر سلام الله عليه در منا بود من هم داخل شدم، محضرش اين مسأله را از او پرسیدم «اِنَّ رَجُلًا مِنْ مَوَالِيكَ تَزَوَّجَ جَارِيَةً» يكى از موالى شيعيان تو جاريهاى را يعنى دخترى را تزويج كرده است كه مباركش باشد. «مُعْصِراً لَمْ تَطْمَثْ» که این تا حال حيض نديده بود. «فَلَمَّا افْتَضَّهَا سَالَ الدَّمُ» اين هم كه بزرگ است آن هم كه دختر است، وقتى كه دخول كرد «فَمَكَثَ سَائِلًا لَا يَنْقَطِعُ نَحْواً مِنْ عَشَرَةِ أَيَّامٍ» ده روز اين دم آمد، «وَ إِنَّ الْقَوَابِلَ اخْتَلَفْنَ فِي ذَلِكَ» مادر كه نشان مىدهد اين چه كار است ده روز كه همين جور دخترم اين جور شده است، آنها هم اختلاف كردهاند. «فَقَالَ بَعْضُهُنَّ دَمُ الْحَيْضِ- وَ قَالَ بَعْضُهُنَّ دَمُ الْعُذْرَةِ دم بكارت است ديگر خيلى تكان خورده است خيلى آمده است، فقال بعضهنّ دم العذرة، فما ينبغى لها، از امام علیه السلام سؤال مىكند كه چه كار بكند اين زن، «فَمَا يَنْبَغِي لَهَا أَنْ تَصْنَعَ» ؟ شاهد اين جا است. «قَالَ فَلْتَتَّقِ اللَّهَ» اين زن بترسد از خدا. «فَإِنْ كَانَ مِنْ دَمِ الْحَيْضِ- فَلْتُمْسِكْ عَنِ الصَّلَاةِ» نماز نخواند، بترسد از نماز خواندن، «حَتَّى تَرَى الطُّهْرَ» تا اين كه از خون پاك بشود. «وَ لْيُمْسِكْ عَنْهَا بَعْلُهَا» شوهرش هم از اين زن امساك بكند. «وَ إِنْ كَانَ مِنَ الْعُذْرَةِ فَلْتَتَّقِ اللَّهَ وَ لْتَتَوَضَّأْ وَ لْتُصَلّ» واجب است نماز بخواند و يأتيها بعلها ان احبّ ذلك، خوب آن وقت حمّاد يك خورده گيج شد خوب از كجا بدانیم كه اين حيض است صلاة را ترك كند كه اين جور است؟ آن جا دارد بر اين كه، فقلت له و كيف لهم ان يعلموا ما هو، اين دم حيض است يا غير حيض، آن جا امام فرمود قطنهاى را برمىدارد اين زن با خودش، اين جاريه قطنهاى را با خودش برمىدارد ملیّاً مكث مىكند و يواشكى قطنه را خارج مىكند، اگر خون قطنه را احاطه كرد اطرافش را، اين معلوم مىشود كه اطراف مخرج زخم دارد و خون از او است، و امّا اگر خون وارد شد پنبه را از پنبه گذشت كه خون شديدى است، اين معلوم مىشود كه حيض است، اين هم طريقش است، بدان جهت آن خلف بن حمّاد افتاد به گريه كه يابن رسول الله شما نبوديد ما چه مىكرديم.
غرض اين است كه امام در ما نحن فيه اماره بیان کرد، بدان جهت گذشت عند دوران الامر بين العذرة و الحيض اين طريق است ادخال القطنه و المكث قليلاً و اخراجها اخراجاً كه اين اخراج كشيدن نباشد، مليّ بوده باشد، اخراج ملىّ بوده باشد، دم مطوق بشود وسطش سفيد بماند اين معلوم مىشود كه از عذره است، اطراف زخم هستند، و امّا اگر دم نفوذ كند و عبور بكند معلوم مىشود كه حيض است از رحم مىآيد اين.
كلام در اينها نيست، كلام در اين است كه امام علیه السلام فرمود فلتتقّ الله، اين بايد تقوا كند، اينجا احتمال استحاضه كه نيست نماز بخواند وضوء مىگيرد و مثل زنهاى طاهر نماز مىخواند، كانّ اين جور نماز خواندنش خلاف تقوا است، اگر صلاة حرمتش بر حائض تشريعى بود نه ذاتى اين جور نماز خواندنش موافق تقوا بود، اين وجه استدلالش است كه اين جور فرمودهاند كه اين روايت كانّ ادّعاى صراحت شده است که در اين معنا صريح است.
ولكن در ما نحن فيه اين روايت دلالتى بر حرمت ذاتيه ندارد، امام علیه السلام مىفرمايد اگر حائض باشد نماز نخواند، يك كلمهاى مقدمهاى بگويم، اين حديث كما ذكرنا صدر دارد و صدرش را كلينى قدس الله نفسه الشّريف حتّى احمد ابن محمد برقی نقل كرده است، چون كه در محاسن احمد ابن ابى عبد الله برقی كه احمد ابن محمد ابن خالد است چون كه از پدرش نقل كرده است اين روايت را عن ابيه عن حمّاد که سند محاسن اين جور است، بدان جهت معلوم مىشود كه اين محمد ابن خالد پدرش است، كسى ديگر نيست، بدان جهت محمد ابن خالد هم معتبر است، كثير الرّواية است، روايت من حيث السّند معتبره مىشود، اين احمد ابن محمد ابن خالد و هكذا خود كلينى قدس الله نفسه الشّريف صدر اين روايت را نقل كردهاند، صدرش اين بود كه اين دختر وقتى كه اين جور مبتلا شد و به قوابل نشان دادند قوابل اختلاف كردند، بعد از فقهاء پرسيدند كه حكم اين زن چيست، از فقهاى كوفه پرسيدند از ابى حنيفه و غير ابى حنيفه، معلوم مىشود كه آن زمان هم همين جور شيعه دسترسى نداشت به علماء و به فقهاء و محدّثين خودش، یعنی اين جور نبود كه ميسور بوده باشد، همه وقت، پرسيدند از آن فقهايشان كه در كوفه بود، آنها گفتند كه وظيفه اين زن نماز خواندن است ولكن بر شوهر نزديكى بر او حرام است، اين فتواى فقهاء بود، فقهاء فتوا دادند كه وظيفه اين زن نماز خواندن است و بر شوهرش حرام است بر اين كه با اين زن مجامعت كند، همان صدر حديث هست که در ذيل هم نقل كردهاند فقهاء گفتهاند انّ الصّلاة فريضةٌ تركش جايز نيست، ولكن اين شوهر نمىتواند وطى كند، خوب اين را مىدانيد وقتى كه اين فتوا به زن رسيد كه وظيفه تو نماز خواندن است، او نماز كه مىخواند مىگويد من نماز مىخوانم واجب قربةً الى الله، زنها اين جور نماز مىخوانند ديگر، او فتوا داده است كه بايد نماز بخواند، نگفته است كه رجاءاً نماز بخواند، اين را نگفتهاند، گفتهاند كه وظيفهاش نماز خواندن است، بدان جهت آن زن هم در ما نحن فيه مىآيد و مىگويد نماز بر من واجب است اتيان مىكنم، اين را می گوید فلتتقّ الله که اين جور نمىشود نماز خواند، هيچ جور نمىشود نماز خواند چون كه اين جا طريق است براى علم به حيض و علم بر اين كه اين عذره است يا حائض است، طريق دارد، جاى احتياط هم نيست، اين جور كه آن جا نماز آنها گفتهاند نمىشود آن جور نماز خواند، فلتتقّ الله، آن جور كه نماز مىشود خواند حاجتى بر او نيست، چرا؟ چون كه طريق دارد مىتواند احراز كند بر اين كه دمش عذره است يا دمش حيض است، آن صدر را اگر منضم بكنيد كه فقهاء هم گفتهاند بر اين كه اين زن وظيفهاش نماز خواندن است، فسألوا عن ذلك فقهائهم آن جا گفتهاند كه ابى حنيفه و غيره من فقهاء الكوفه و قالوا هذا شىءٌ قد اشكل و الصّلاة فريضةٌ واجبةٌ فلتتوضأ ولتصلّ، صلاة فريضه واجب است دست برداشته نمىشود نماز بخواند امّا شوهرش بيچاره برود عقب، او كارى نكند، اين فتواى آنها بود، بدان جهت امام علیه السلام مىفرمايد اين جور نماز خواندن نمىشود بر اين زن كه محتمل است حائض بشود، فلتتقّ الله، اگر فقهاء آنها گفته بودند كه اين رجاءاً نماز بخواند، امام آن وقت فرموده بود فلتتقّ الله اين جوز نماز نخواند و از خدا بترسد بله اين دلالت بر حرمت ذاتيه مىشد، كه گفتيم حرمت ذاتيه معنايش اين است كه آن نمازى كه بر شخص طاهر است بر زن طاهر اگر حائض بوده باشد او حرام است، و امّا در صورتى كه مثل اين كه كسى مىرود و مىپرسد از مجتهد من شك دارم حائض شدم يا نشدم، مىفرمايد ايشان وظيفهات نماز خواندن است، او مىآيد بما اين كه وظيفهاش نماز خواندن است، اتيان مىكند.
سؤال...؟ او كه نمىداند، او مىگويد شرع اين جور مىگويد، يك جا گفته است بكش، يك جا گفته است شل كن، نسبت به نماز گفته است نخوان، امّا نسبت به او گفته است كه نه.
سؤال...؟ اين را بعد از اين كه اين قدر در درس خوانديم و فهميديم كه اين دو تا حكم حيض است، با هم اگر حيض باشد هستند اگر غير حيض بشود نيستند، بعد از اين كه اين را بر ما واضح شده است بعد از سنوات اين را مىگوييم، زن كه اين جور نيست، زن مىگويد اول خون ديده است، نديده بود، من چه كار بكنم؟ وظيفهام چيست؟ مىگويند وظيفهات اين است كه نمازت را بخوانى.
سؤال...؟ گفتم واجب است، الصّلاة فريضةٌ، سؤال؟ او را كه زن نمىفهمد، عرض کردم بعد اللتیا و التی است، مىگويند بر اين كه فرض بفرماييد صلاة واجب است، عرض مىكنم اين زنِ عوام اين را نمىفهمد، وقتى كه به زن عوام گفتند وظيفهات نماز خواندن است ولكن به شوهرت بلى نگو، مىگويد كه خوب در نماز حكم حيض را دارم، بدان جهت نماز را اتيان مىكند به قصد همان جزمى كه وظيفهام است.
بدان جهت امام علیه السلام مىفرمايد فلتتقّ الله معنايش عبارت از اين است كه در ما نحن فيه آنى كه آنها فتوا دادهاند خلاف تقوا است، اين اولاً.
و ثانياً مىگوييم امام علیه السلام كه نفرمود نماز خواندن بر اين زن در وقتى كه نمىداند عذره است يا غير عذره در وقتى كه نمىداند تقوا است، در اين مورد اين زن خلاف تقوا است عمل كردنش، چون كه اماره دارد بر اين كه تشخيص بدهد كه وظيفهاش حيض است يا وظيفهاش وضوء گرفتن و نماز خواندن است، اين چون كه طريق دارد به طريقش بايد عمل بكند، اين زن وظيفهاش اين است كه به طريقش بايد عمل كند، فلتتقّ الله در اخذ به فتواى آنها، كه اينجا مورد اخذ به فتواى آنها نيست، اين جا طريق دارد كه آنها نمىدانند، در ذيل روايت هم هست، و نگوييد هم به آنها اين طريق را بگذاريد در ضلالتشان بمانند. اين جا اخذ به قول آنها نكند، فلتتقّ الله يعنى در ترك اخذ به قول آنها، اگر حائض باشد وظيفهاش او است، اگر استحاضه باشد وظيفهاش او است، و اين هم طريق دارد، طريق را ملاحظه كند و به وظيفهاش عمل بكند، فلتتقّ الله در اخذ به فتواى آنها كه اخذ نکند. آنها ضال و مضل هستند. بدان جهت در ذيلش هم دارد بر اين كه مىگويد بر اين كه فلتتقّ الله فان كان من دم الحيض فلتمسك عن الصّلاة حتّى تَرى الطّهر و يمسك عنها بعلها، و ان كان من العذرة فلتتقّ الله، اخذ به قول آنها نكند، به شوهرش بلى بگويد، ولتتوضأ ولتصلّ و يأتيها بعلها ان احبّ ذلك، فقلت له و كيف لهم ان يعلموا ما هو حتّى يفعلوا ما ينبغى، فلتفت يميناً و شمالاً فی الفسطاط كه در منى فسطاط بود مخافة ان يسمع كلامه احد ثمّ نهد الىّ خيز پيدا كرد به طرف من، قال يا خلف سرّ الله فلا تذیعوه و لا تعلّموا هذا الخلق اصول دين الله، ارضوا لهم ما رضى الله لهم من ضلالهم ثمّ عقد بيده اليسرى تسعین يعنى همين جور دستش را به شكل نه مىشود يا نود مىشود قطنه وارد مىكند اينجا، يك خورده مكث مىكند و در مىآورد، ثمّ عقد بيده التّسعين تستدخل قطنةً ثمّ تدعها مليّاً ثمّ تخرجها اخرجاً رقیقا فان كانت الدّم مطوّقاً فى القطنة فهو من العذره، و ان کان مستنقعا فرو رفته فی القطنة فهو من الحيض، قال خلف فاستحفنی الفرح فبکیت شادى مرا گرفت شروع كردم به گريه كردن، فلم ما سكن بکائی قال ما ابکاک قلت جعلت فداك من كان يحسن هذا غيرك قال فرفع يده الى السماء قال انّى و الله ما اخبرک الاّ عن رسول الله عن جبرئيل عن الله عزّوجل، بدان جهت همين جور است كه اختصاصى به اين ندارد، بدان جهت اگر روايتى صحيح بوده باشد از امام ما، اسنادش به رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم بلكه اسنادش به خداوند متعال صحيح است به مقتضاى اين ذيلى كه در اين روايت هست، بدان جهت از امامى شنيد انسان اسناد به امام ديگر بدهد سند معتبر باشد عيبى ندارد، چون كه همه اينها اخبار عن رسول الله اخبار عن الله است، و ديگرى هم مىگويد خودش منصوص است در روايات ترخيص داده است اگر از يكى كلامى را شنيديد به امام ديگر نسبت بدهيد، چون كه كلّنا از يك مركزى خبر مىدهيم.
بدان جهت در ما نحن فيه اين روايت هيچ دلالتى بر حرمت ذاتيه ندارد، اولاً فلتتقّ الله معنايش عبارت از اين است كه كما اين كه فرمودهاند اين را يعنى قصد جزمى نكند كه عادتاً قصد جزمى مىكند، و ثانياً فلتتقّ الله در رها كردن قول آنها است، آنها ضال هستند، بله بدان جهت در اين تقوا بكند، پس اين روايت دلالتى ندارد.
از رواياتى كه استدلال شده است بر حرمت ذاتى و گفته شده است او دلالت مىكند بر حرمت ذاتى نهى رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم است، اين يك مطلب مهمّى است، درست گوش كنيد، نهى رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم حائض را كه دعی الصّلاة ايام اقرائك،[4] نهى كرده است حائض را از صلاة در ايام اقراء، و ظاهر نهى گفتهاند تحريم است.
ولكن اين مطلب معلوم بوده باشد اين كه ظاهر نهى تحريم است اين درست نيست، كما اينكه گفتهايم در بحث ظاهر نهى تحريم است در جايى كه متعلّق نهى افعال اعتباريه نبوده باشد، يعنى از قبيل معاملات و از قبيل عبادات نبوده باشد، آن جا نهى ظهورش مثل نهى عن الكذب نهى عن الغيبة نهى عن الزّنا و امثال ذلك، نهى عن السّرقه نهى عن النمیمة و غير ذلك ظهورشان حرمت است، مادامى كه دليلى و ترخيصى وارد نشده است در يك نهيى ما ملتزم هستيم به همان تحريم كه ترخيصى وارد نيست و حكم به حرمت مىشود، و امّا در جاهايى كه متعلّق نهى معامله بوده باشد كه امر اعتبارى است، مثل لا تبع ما ليس عندك، لا تبع الميتة ميته را نفروش و غير ذلك، ذكرنا ظهور اوليه نهى در معاملات ارشاد به فساد است، يعنى شارع امضاء نكرده است اين را، لا تبع ما ليس عندك يعنى مالى را كه هنوز مالك نشدى بفروشى قبل از تملّك كه همين جور هم اتّفاق مىافتد چون كه يقين دارد خواهد خريد، قبل از اين كه بخرد مىفروشد لا تبع ما ليس عندك اين ارشاد است بر اين كه اين بيع فاسد است، لا تبع الميته معنايش همین است، در رساله عمليه هم همينجور است اگر فرض بفرماييد در رساله بنويسد معامله را نكنند ظهور فهميده مىشود که يعنى باطل است. اين ظهور اوليه نهى است در معامله كه ارشاد به فساد است، كما اين كه در عبادت ظهور نهى ارشاد به عدم مشروعيّت است، لا تصم يوم العيد معنايش عبارت از اين است كه صوم يوم العيد مشروع نيست، مشروع به استحباب يا به وجوب مىشود، هيچ كدام از اينها را ندارد، بدان جهت در معامله اگر ما يك جايى ملتزم بشويم كه خود معامله را انشاء كردن حرام است او احتياج به قرينه خارجيه دارد، چه بگوييم بر اين كه فقط مجرّد نهى تكليفى دارد مثل بيع وقت النّداء كه فاسعوا الی ذکر الله و ذروا البيع معلوم است كه اين به جهت ترك نماز جمعه است، ملاك، ملاك حكم تحريمى است، اين قرينه مىشود، يا قرينه مع الفساد است مثل اين كه ثمن الخمر سهتٌ نهى از بيع خمر شده است، در روايات هم وارد شده است كه لعن رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم بايعها و مشتريها از اين معلوم شده است كه انشائش هم حرام است.
و امّا اگر قرينهاى بر حرمت تكليفيه نشد، اين ارشاد به فساد مىشود، اين كه در اصول بحث مىكنند نهى از معامله مقتضى فساد است يا نه، يعنى جايى كه نهى تكليفى شد از يك معاملهاى مثل بيع وقت النّداء اين دلالت مىكند كه فاسد است يا نه، مرادشان او است، و امّا خود ظهور خطابی النّهى در جايى كه وارد مىشود ظهورش تكليف است او مراد آنها نيست، ظهور در وضع است ارشاد به فساد است، جايى كه تكليف شد دلالت به فساد هم مىكند يا نه، آن جا است كه مىگويند نمىكند فقط تكليفاً حرام است انشائش، بدان جهت در ما نحن فيه به قول رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم به حائض كه مىگويد که دعی الصّلاة ايام اقرائك صلاتت را در ايام اقراء ترك كن، اين ارشاد به اين است كه تو مكلّف به صلاة نيستى، خودت را زحمت نده شارع از تو نماز نخواسته است نه وجوباً نه استحباباً، ارشاد به او است، و من هنا در صوم يوم العيد هم ملتزم شديم حرمت ذاتى ندارد آن صوم يوم العيد الفطر هم همان حرمت تشريعى دارد، چون كه ظاهر نهى اين است كه مشروعيّت ندارد، بدان جهت اگر يوم مشتبه شد بر اين كه اول شوّال است يا آخر رمضان است انسان روزه بگيرد به داعى اين كه شايد آخر رمضان است بگيرد، اين اشكالى ندارد. چون كه حرمت ذاتى ندارد، تشريعاً حرام است، وقتى كه احتمال آمد تشريع مىرود كما ذكرنا.
بدان جهت در ما نحن فيه اين قول رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم دعی الصّلاة ايام اقرائك دلالت به حرمت ذاتيه ندارد، خصوصاً بر اين كه اين قول رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم به چه کسی خطاب كرده است دعی الصّلاة ايام اقرائك، اين در مرسله يونس طويله وارد است به آن مستحاضه كه شروع كرد هى مستحاضه شد رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم به او فرمود دعی الصّلاة ايام اقرائك، آن دعی ارشاد بود كه ايام عادتت حجّت است، مستحاضه شده بود سنّت اولى است، در آن سنّت اولى رسول الله فرمود به آن زنى كه مستحاضه شده بود و ذات العاده بود در سنّت اولى به او فرمود دعی الصّلاة ايام اقرائك، معنايش اين است كه آن ايام اقرا كه قبلاً داشتى كه الان مستحاضه است آن ايام را ترك كن، يعنى آن عادتت طريق است بر اين كه خونى كه مستحاضه شدى در زمان مستحاضه اين خون خون حيض است، چون كه خون حيض است نماز را ترك كن، اين ارشاد است به اعتبار طريقيّت عادت در جايى كه زن مستحاضه بشود، هيچ دلالتى برحرمت ذاتيه ندارد.
مىماند در ما نحن فيه مطلب ديگرى، و آن مطلب ديگر اين است كه در روايتى وارد شده است، باب 39 از ابواب الحيض، در روايت دومى و اولى اين جور دارد، اولىاش[5] اين جور است كه:
محمد ابن يعقوب عن على ابن ابراهيم عن ابيه اين يك سند، «و عن محمد ابن اسماعيل عن الفضل ابن شاذان دو سند، عن حمّاد ابن عيسى عن حريز عن زراره عن ابى جعفر علیه السلام اذا كانت المرأة طامثاً فلا تحلّ لها الصّلاة»، صلاة برايش حلال نمىشود. حلال نمىشود يعنى حرام مىشود.
جواب اين روايت واضح شد، حرام مىشود حرمت در عبادت است. عبادت حرام مىشود حرمتش معنايش حرمت تشريعى است. يعنى حائض اگر اتيان بكند صلاة را عبادتاً حرام است، ما هم مىگوييم ديگر. «فلا تحلّ الصّلاة، اذا كان حائضاً» صلاة به نحوالعبادة اتيان بكند حائض است مفروض اين است، اگر بگويد من اين را اتيان مىكنم كه خدا خواسته است بگوید احتمالاً خدا خواسته است حرام است ديگر، چون كه مىداند حائض است، اين روايت هم دلالتى ندارد.
امّا روايت دومى[6]: محمد ابن على ابن الحسين فى عيون الاخبار و فى العلل باسانیده عن الفضل ابن شاذان عن الرضا علیه السلام قال اذا حاضت المرأة فلا تصوم و لا تصلّى، چرا؟ لانّها فى حدّ نجاسةٍ فاحبّ الله ان لا يعبد الاّ طاهراً، خدا دوست ندارد مگر اين كه طاهراً يعنى نقاءاً عن دم الحيض عبادت بشود.
خوب اولاً بر اين كه اين روايت دو تا اشكال دارد، يكى من حيث السّند، چون كه سند صدوق مىدانيد كه بايد اين جور بشود كه محمد ابن على ابن الحسين عن احمد ابن عبدوس، احمد ابن عبدوس شيخ صدوق قدس الله نفسه الشريف است، احمد ابن محمد ابن عبدوس آن هم عن على ابن قطيبه، علی ابن قتيبه عن الفضل ابن شاذان، فضل ابن شاذان كه جلالتش واضح است، على ابن محمد ابن قتيبه هم چون كه كشّى اعتماد كرده است در رجالش به اين على ابن محمد قتيبه، نيشابورى است، مىگوييم معتبر، از اعتماد كشّى كشف مىشود، و امّا احمد ابن عبدوس هر چند شيخ صدوق است توثيقى ندارد، خودش هم از آن كثير الرّوايتها نيست كه بگوييم شخص كثير الرّوايتى بوده است، روايت من حيث السّند اشكال دارد چون احمد ابن عبدوس در سند است.
و دلالت هم ندارد، چون كه خداوند دوست ندارد الاّ اين كه طاهراً عبادت بشود، يعنى دوست ندارد الاّ طاهراً خوب آن هم معنايش عبارت از اين نيست كه اگر طاهر نشد حرام ذاتى است، خداوند دوست ندارد، خوب دوست داشتنش به امر مىشود امر وجوبى يا استحبابى، اگر زن طاهر نشد نه امر وجوبى دارد و نه امر استحبابى ، دوست نداشتن خداوند مثل دوست داشتن من فلان كس را که نيست نعوذبالله، دوست داشتن خداوند به امرش است و رضايش است، اگر امر ندارد خدا امر نكرده است الاّ طاهراً، خوب عيبى ندارد، ما هم مىگوييم، اما حرمت ذاتى كه جايى كه مردد بشود ما بين الحيض و الاستحاضة احتياط ممكن نبوده باشد رجاءاً به او دلالتى ندارد، هذا فى تمام الكلام.
كانّ به نظر قاصر ما اين است لا شبهة بر اين كه حرمت صلاة على الحائض كحرمة ساير عبادات به مقتضاى اين ادلهاى كه خوانديم حرمت تشريعى است، ذاتى نيست، و الحمد الله ربّ العالمين.
[1] سيد محمد کاظم يزدی، العروة الوثقى، (بيروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چ2، ت1409ق)، ج1، ص337.
[2] (الأوّل: يحرم عليها) حال الحيض (كلّ ما يشترط فيه الطهارة) من الحدث (كالصلاة و الطواف) من غير فرقٍ بين التطوّع و الفريضة و التحمّل و الأصالة و إن لم نقل بكونها شرطاً في التطوّع من حيث هو بل من حيث اللبث في المسجد.و كذا يحرم بعد الانقطاع قبل الطهارة المائيّة أو ما يقوم مقامها و إن كان بين الحرمتين فرقٌ؛ فإنّ الثانية ليست إلّا تشريعيّةً، و أمّا الاولىٰ فالأظهر كونها ذاتيّةً؛ آقار ضا همدانی، مصباح الفقيه، (قم، مؤسسة الجعفرية و مؤسسة النشر الاسلامی، چ1، ت1416ق)، ج4، ص130.
[3] مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ جَمِيعاً عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ جَمِيعاً عَنْ خَلَفِ بْنِ حَمَّادٍ الْكُوفِيِّ فِي حَدِيثٍ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى أَبِي الْحَسَنِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع بِمِنًى- فَقُلْتُ لَهُ إِنَّ رَجُلًا مِنْ مَوَالِيكَ تَزَوَّجَ جَارِيَةً مُعْصِراً لَمْ تَطْمَثْ- فَلَمَّا افْتَضَّهَا سَالَ الدَّمُ- فَمَكَثَ سَائِلًا لَا يَنْقَطِعُ نَحْواً مِنْ عَشَرَةِ أَيَّامٍ- وَ إِنَّ الْقَوَابِلَ اخْتَلَفْنَ فِي ذَلِكَ فَقَالَ بَعْضُهُنَّ دَمُ الْحَيْضِ- وَ قَالَ بَعْضُهُنَّ دَمُ الْعُذْرَةِ- فَمَا يَنْبَغِي لَهَا أَنْ تَصْنَعَ- قَالَ فَلْتَتَّقِ اللَّهَ فَإِنْ كَانَ مِنْ دَمِ الْحَيْضِ- فَلْتُمْسِكْ عَنِ الصَّلَاةِ حَتَّى تَرَى الطُّهْرَ- وَ لْيُمْسِكْ عَنْهَا بَعْلُهَا- وَ إِنْ كَانَ مِنَ الْعُذْرَةِ فَلْتَتَّقِ اللَّهَ وَ لْتَتَوَضَّأْ وَ لْتُصَلِّ- وَ يَأْتِيهَا بَعْلُهَا إِنْ أَحَبَّ ذَلِكَ- فَقُلْتُ لَهُ وَ كَيْفَ لَهُمْ أَنْ يَعْلَمُوا مَا هُوَ- حَتَّى يَفْعَلُوا مَا يَنْبَغِي- قَالَ فَالْتَفَتَ يَمِيناً وَ شِمَالًا فِي الْفُسْطَاطِ- مَخَافَةَ أَنْ يَسْمَعَ كَلَامَهُ أَحَدٌ قَالَ ثُمَّ نَهَدَ إِلَيَّ- فَقَالَ يَا خَلَفُ سِرَّ اللَّهِ سِرَّ اللَّهِ فَلَا تُذِيعُوهُ وَ لَا تُعَلِّمُوا هَذَا الْخَلْقَ أُصُولَ دِينِ اللَّهِ- بَلِ ارْضَوْا لَهُمْ مَا رَضِيَ اللَّهُ لَهُمْ مِنْ ضَلَالٍ قَالَ ثُمَّ عَقَدَ بِيَدِهِ الْيُسْرَى تِسْعِينَ ثُمَّ قَالَ تَسْتَدْخِلُ الْقُطْنَةَ ثُمَّ تَدَعُهَا مَلِيّاً- ثُمَّ تُخْرِجُهَا إِخْرَاجاً رَقِيقاً- فَإِنْ كَانَ الدَّمُ مُطَوَّقاً فِي الْقُطْنَةِ فَهُوَ مِنَ الْعُذْرَةِ- وَ إِنْ كَانَ مُسْتَنْقِعاً فِي الْقُطْنَةِ فَهُوَ مِنَ الْحَيْضِ- قَالَ خَلَفٌ فَاسْتَخَفَّنِي الْفَرَحُ فَبَكَيْتُ- فَلَمَّا سَكَنَ بُكَائِي قَالَ مَا أَبْكَاكَ- قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ مَنْ كَانَ يُحْسِنُ هَذَا غَيْرُكَ- قَالَ فَرَفَعَ يَدَهُ إِلَى السَّمَاءِ وَ قَالَ- إِنِّي وَ اللَّهِ مَا أُخْبِرُكَ إِلَّا عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص- عَنْ جَبْرَئِيلَ عَنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ؛ شيخ حر عاملی، وسائل الشيعة، (قم، مؤسسة آل بيت(ع)، چ1، ت1409ق)، ج2، ص272-273.
[4] وَ إِنَّمَا جُعِلَ الْوَقْتُ أَنْ تَوَالَى عَلَيْهَا حَيْضَتَانِ- أَوْ ثَلَاثٌ لِقَوْلِ رَسُولِ اللَّهِ ص لِلَّتِي تَعْرِفُ أَيَّامَهَا- دَعِي الصَّلَاةَ أَيَّامَ أَقْرَائِكِ؛ شيخ حر عاملی، وسائل الشيعة، (قم، مؤسسة آل بيت(ع)، چ1، ت1409ق)، ج2، ص287.
[5] مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ جَمِيعاً عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ حَرِيزٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: إِذَا كَانَتِ الْمَرْأَةُ طَامِثاً فَلَا تَحِلُّ لَهَا الصَّلَاةُ- وَ عَلَيْهَا أَنْ تَتَوَضَّأَ وُضُوءَ الصَّلَاةِ عِنْدَ وَقْتِ كُلِّ صَلَاةٍ- ثُمَّ تَقْعُدُ فِي مَوْضِعٍ طَاهِرٍ- فَتَذْكُرُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ تُسَبِّحُهُ- وَ تُهَلِّلُهُ وَ تَحْمَدُهُ- كَمِقْدَارِ صَلَاتِهَا ثُمَّ تَفْرُغُ لِحَاجَتِهَا؛ شيخ حر عاملی، وسائل الشيعة، (قم، مؤسسة آل بيت(ع)، چ1، ت1409ق)، ج1، ص386.
[6] مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ فِي عُيُونِ الْأَخْبَارِ وَ فِي الْعِلَلِ بِأَسَانِيدِهِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الرِّضَا ع قَالَ: إِذَا حَاضَتِ الْمَرْأَةُ فَلَا تَصُومُ وَ لَا تُصَلِّي- لِأَنَّهَا فِي حَدِّ نَجَاسَةٍ- فَأَحَبَّ اللَّهُ أَنْ لَا يُعْبَدَ إِلَّا طَاهِراً- وَ لِأَنَّهُ لَا صَوْمَ لِمَنْ لَا صَلَاةَ لَهُ؛ شيخ حر عاملی، وسائل الشيعة، (قم، مؤسسة آل بيت(ع)، چ1، ت1409ق)، ج1، ص387.