مسأله 12: «ينتقض التيمم بما ينتقض به الوضوء و الغسل من الأحداث كما أنه ينتقض بوجدان الماء أو زوال العذر و لا يجب عليه إعادة ما صلاة كما مر و إن زال العذر في الوقت و الأحوط الإعادة حينئذ بل و القضاء أيضا في الصور الخمسة المتقدمة».[1]
كلام در انتقاض تيممى بود آن تيمم را شخص گرفته بود سابقا، و ربما با آن تيمم نماز هم خوانده بود، صاحب عروه قدس الله نفسه الشريف مىفرمايد بر اينكه به سه امر اين تيمم منتقض مىشود، يكى به احداث الحدث است، وقتى كه مكلف متيمم حدثى از او صادر شد، آن تيممش باطل مىشود.
عرض كرديم كه در مسأله بيست و چهار تفصيل داده است در انتقاض تيمم بالحدث، و ما هم عرض كرديم كه تفصيلى ندارد به حسب مدرك الحكم اين احداث الحدث مثل وجدان الماء است، ما لم يحدث او يصب ماء كه در صحيحه زراره بود، در صحيحه زراره يصب ماء بود. ايشان هم بر طبق آن صحيحه حكم مىكند اگر متیمم آبى پيدا كرد، به مجرد پيدا كردن آب، به مجرد اينكه به آب رسيد تيممش باطل مىشود، مىدانيد مراد از آب رسيدن عبارت از وجدان الماء است كه مكلف از موضوع فاقد الماء خارج بشود و واجد الماء بشود و مقتضاى اين، اين است كه آب برسد يا آب آورده بشود به حيثى كه در آن وقت مىتوانست با اين آب وضوء بگيرد اگر محدث بالاصغر بود. اگر محدث بالاكبر بود با آن آب بتواند غسل بكند، تيممى كه سابقا غسل كرده بود. آب آمد در زمانى كه آب آمده است متمكن است غسل بكند. در اين صورت آن تيمم منتقض مىشود. كما اينكه در آن صورتى كه محدث بالاصغر است آب آمد، در زمانى، فرصتى داشته باشد كه بتواند وضوء بگيرد و اما اگر آمديم فرصت نبود كه وضوء بگيرد يا غسل كند. مثل اينكه نهر آمد تا من بدوم يا لوله آب آمد تا بدوم وضوء بگيرم يا غسل كنم لوله قطع شد، و آن آبى هم كه آمده بود فرو رفت، زمين خاكى بود، اين تيمم منتقض نمىشود. تيمم در صورتى به اصابة الماء منتقض مىشود كه مكلف بتواند حدثش را با آن آب طهارت مائيه بگيرد، محدث بالاصغر است وضوء بگيرد، محدث بالاكبر است، فرض بفرماييد بر اينكه غسل بكند، اين اصابة الماء تيمم را باطل مىكند، آن زوال عذر، كسى آب داشت، ولكن عذر داشت از استعمال الماء، چونكه فرض بفرماييد آب ضرر داشت بر او، نمىتوانست، به مجرد اينكه عذرش زايل شد، مىتوانست در زوال العذر وضوء بگيرد، محدث بالاصغر بود يا غسل بكند محدث بالاكبر بود، به مجرد اينكه اين زوال عذر شد، تيمم باطل مىشود، ولو احداث حدثى نكرده است، اين وجدان الماء عدل احداث الحدث است، وقتى كه آب پيدا شد، باطل مىشود.
بگذاريد براى شما تاريخ اين مسأله را بگويم، مىدانيد بر اينكه تيمم طهارت اضطرارى است و در بعضى جاها در شريعت ثابت شده است و ما هم ملتزم شدهايم، آن طهارت اضطرارى را كه مكلف داشت و اضطرارش رفع شد، طهارت اضطرارى مىماند باطل نمىشود. چونكه در وقت طهارت گرفتن، در وقتى كه فعل اضطرارى را اتيان مىكرد مضطر بود. آن طهارت اضطرارى باقى مىماند، عند الحدوث صحيح بود و بعد باقى مىماند ولو اضطرار رفع بشود، كما اينكه اينجور گفتيم، مثلا انسان وضوء جبيرهاى گرفته است، چونكه در تمام وقت جبيره داشت يا غسل جبيرهاى كرد، صلاة ظهر و عصرش را هم خواند. شب مغرب داخل شد، شب شد، آمدند جبيرهاش را برداشتند، جبيره از بين رفت الان مىتواند وضوء اختيارى بگيرد يا فرض كنيد غسل اختيارى بكند، لازم نيست، طهارتش باقى است. مىتواند صلاة مغرب و عشا را با همان وضوء جبيرهاى كه گرفته بود بخواند، ولو اضطرارش رفع شده است. چرا؟ چونكه موقعى كه اتيان مىكرد، مأمور به طهارت اضطراريه بود و طهارت اضطراريه هم طهارت مىآورد، طهارت آورده بود، تا مادامى كه آن طهارت به حدث نقض نشده است، ولو اضطرارش رفع بشود با همان وضوء جبيرهاى نماز مىخواند، بله اگر حدث صادر شد، توالت رفت خواست براى صلاتى وضوء بگيرد، وضوء اختيارى بايد بگيرد.
اين طهارت اضطراى كه شخص مىگيرد عند طهارت اضطرارى اضطرار معتبر است. وقتى كه عند الاضطرار كه در صلاة ظهر و عصر مضطر بود، جبيره داشت، وقتى كه وضوء جبيرهاى را گرفت تا مادامى كه نمىدانم نقض نشده است، وضوئش، طهارتش مىماند. كلام اين است كه تيمم مثل وضوء جبيرهاى نيست. هر دو طهارت اضطرارى هستند. تيمم به مجرد اينكه اضطرار رفع شد ولو احداث حدثى نكند تيمم خودش باطل مىشود، مثل آن وضوء جبيرهاى نيست. چرا مثل او نيست؟ براى اينكه در باب وضوء گفتيم. آن رواياتى را كه دلالت مىكند. «اذا توضأ الرجل يكون على وضوء الى ان يحدث» تا مادامى كه حدث نكرده است. «لا ينقض الوضوء الاّ البول و الغائط و الريح و هكذا و النوم و الجنابة». گفتيم مقتضى الحذف اين است كه فرق نمىكند وضوء وضوء اختيارى باشد يا وضوء اضطرارى باشد، لا ينقض الوضوء مطلق است. وضوئى كه در مقابل غسل و تيمم است. «لا ينقض الوضوء الاّ البول و الغايط و الريح و هكذا و الجنابة و النوم»، اين ادله مقتضايش اين است كه وضوء جبيرهاى نقض نمىشود، بايد اين حدث صادر بشود. بدان جهت آنجا ملتزم شديم كه وضوء جبيرهاى مىماند. كلام اين است كه در تيمم كه ملتزم مىشويم به مجرد تمكن من الوضوء او الغسل تيمم باطل مىشود. ولو احداث حدث نكند، حدث عدل است بر اصابة الماء و اصابة الماء عدل بر حدث است. زوال العذر كه عذر داشت سابقا از استعمال الماء آن زوال العذر عدل اصابة الماء است و عدل احداث الحدث است. هر كدام از اين سه تا امر موجود شد تيمم منتقض مىشود. بدان جهت مىفرمايد بر اينكه تيمم هايى كه صلواتى كه سابقا خوانده است، آنها محكوم به صحت هستند. آنها اشكال ندارند. تيمم يعنى طهارت بعد از اين نيست. طهارت به مجرد اينكه حدث صادر شد، يا اصابة الماء شد يا زوال العذر شد، طهارت ندارد اين شخص، به حيثى كه زوال عذر شد، آنجا آب آمد لولهها، مىتوانستم بروم وضوء بگيرم، غسل بكنم، گفتم هنوز كه وقت صلاة مغرب كه نيست، خيلى مىماند به مغرب بعد غسل مىكنيم، بعد وضوء مىگيريم، نرفت، آب قطع شد، بعد از نيم ساعت آب قطع شد، بعد از يك ربع قطع شد، لولهها ديگر آب ندارد، آب هم رفته است زير خاك، آب ندارد، اين صلاة مغرب هم رسيد، آب هم نيست. عمد اينكه شب آب بيايد هم نيست، بايد تيمم ديگر اتيان بكند، چونكه تيمم اول به اصابة الماء منتقض شد، شدم محدث. وقتى كه محدث شدم الان كه صلاة مغرب مىخوانم «اذا قمتم الی الصلاة فاغسلوا وجوهكم»، ذيلش هم مىفرمايد بر اينكه «فلم تجدوا ماء فتيمموا»، بايد تيمم ديگر بكنم، چونكه تيمم نقض شده است، كلام ما اين بود، اينى را كه ايشان مىفرمايد اين با آن وضوء جبيرهاى فرق پيدا مىكند، آنجا ادله وضوء اقتضاء مىكرد بر اينكه وضوء نقض نشود، ولو جبيرهاى باشد الاّ احد النواقض الوضوء، ولكن در ما نحن فيه مقتضى الادله اين است، وقتى كه شخصى آب را پيدا كرد، فرض كردند اين يعنى متمكن شد از وضوء گرفتن يا غسل كردن به مجرد التمكن، تيمم باطل مىشود، دلالت مىكند بر اين معنا رواياتى.
روايات كثيره، يكى از آن روايات همان صحيحه زراره بود كه باب بيستم بود. «يصلى الرجل تيمم واحد صلاة الليل و النهار كلها ايصلى»؟ سؤال مىكند، مىتواند؟ «قال نعم ما لم يحدث او يصب ماء»، اين يك روايت، روايت ديگرى صحيحه زراره هم دومى است:
«محمد ابن الحسن باسناده عن الحسين ابن سعيد، عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَيْنَةَ وَ ابْنِ بُكَيْرٍ جَمِيعاً»كه صحيح است، بدان جهت روايت صحيحه است. «عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي رَجُلٍ تَيَمَّمَ قَالَ يُجْزِيهِ ذَلِكَ إِلَى أَنْ يَجِدَ الْمَاءَ» ، تا آن وقتى كه آب پيدا نكرده است. مجزى است اين، وقتى كه آب پيدا كرد، ديگر اين تيمم منتقض مىشود، تيمم نقض مىشود، يعنى معنايش اين است تيمم را باطل مىكند، احداث حدث هم عدل اين بود، به مجرد اينكه حدثى صادر شد كه مىگفتيم صحيحه مطلق است، هر حدث را مىگيرد به مجرد حدوث الحدث آن تيمم باطل مىشود، كما اينكه هر آب پيدا كند كه وافى است باطل مىكند آن هم همين جور باطل مىكند.
باز روايت ديگر صحيحه زراره است، صحيحه سومى دارد زراره، ايشان اينجور دارد بر اينكه، صحيحه زراره در باب دوازده روايت چهارمى است:
«وَ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ كَيْفَ التَّيَمُّمُ قَالَ هُوَ ضَرْبٌ وَاحِدٌ- لِلْوُضُوءِ وَ الْغُسْلِ مِنَ الْجَنَابَةِ- تَضْرِبُ بِيَدَيْكَ مَرَّتَيْنِ- ثُمَّ تَنْفُضُهُمَا نَفْضَةً لِلْوَجْهِ وَ مَرَّةً لِلْيَدَيْنِ» تيمم يك قسم است، بعد تيمم را كه مىفرمايد ميگويد بر اينكه و متی اثبت الماء فعليك الغسل، فعليك وجوب نفسى نيست، ارشاد بر اينكه است يعنى تيمم تمام شده است، ولو در روز باشد، نمازت را هم خوانده باشى، فمتى «وَ مَتَى أَصَبْتَ الْمَاءَ فَعَلَيْكَ الْغُسْلُ إِنْ كُنْتَ جُنُباً- وَ الْوُضُوءُ إِنْ لَمْ تَكُنْ جُنُباً» پس همين جور است كه وجدان الماء اين تيمم را باطل مىكند.
سؤال ...؟ امر به وضوء بشود، حكم وضعى است كه لا ينقض الوضوء، ما در امر گفتيم، اگر امر كردند، نهى كردند لا تستقبل، يعنى قبله متعارفى، و اما در جايى كه گفت بر اينكه تطلب الماء فى الوقت، يعنى طلب اختيارى، اين حكم نواقض الوضوء است، وضوئات مشروعه نواقضش را بيان مىكند.
عرض مىكنم بر اينكه وقتى كه اين نحو شد، اين مال اصبت الماء يعنى آب پيدا كردى، در عبارت عروه زوال العذر را هم به حدوث الحدث و اصابة الماء عطف كرده است، آن هم همين جور است، چونكه اولا گفته شده است كه اصابة الماء كنايه است از تمكن وضوء و غسل، كما اينكه بيان كرديم. اين فرقى نمىكند، اين تمكن به واسطه فقد آب بوده باشد كه الان آب موجود شده است يا تمكن بواسطه زوال المرض شده است، مضافا بر اين در صحيحه عبد الله ابن سنان همين جور بود، صحيحه عبد الله ابن سنان در باب چهارده روايت دومى[2] بود:
« وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ» ، صدوق و اسنادش از عبد الله ابن سنان نقل كرده است كه «أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ تُصِيبُهُ الْجَنَابَةُ- فِي اللَّيْلَةِ الْبَارِدَةِ» جنابت به او اصابت مىكند فى الليلة البارده، آب هست «وَ يَخَافُ عَلَى نَفْسِهِ التَّلَفَ إِنِ اغْتَسَلَ- فَقَالَ يَتَيَمَّمُ وَ يُصَلِّي- فَإِذَا أَمِنَ مِنَ الْبَرْدِ اغْتَسَلَ وَ أَعَادَ الصَّلَاةَ» امر كه حاصل شد باطل مىشود، منتهى داشت كه و اعاده الصلاة كه امر به استحباب كرديم، اعاده صلاة را حمل بر استحباب كرديم به قرينه اينكه بيشتر از پنج روز، در شبانه روز واجب نيست كه گذشت آن معنا.
بعضىها استدلال كردهاند به بطلان التيمم به تمكن من الوضوء و الغسل و به زوال العذر قطع نظر از اين روايات، يعنى اگر اين روايات در بين نبود ما هم على القاعده مىگفتيم، وقتى كه آب پيدا شد، تيمم باطل مىشود، وقتى كه آبى پيدا شد و عذرى زايل شد كه مىتواند وضوء و غسل كند، على القاعده تيمم باطل بود. از اين اشخاص يكى مرحوم حكيم قدس الله سره است در مستمسك[3]، يعنى غير از ايشان هم گفتهاند. ايشان هم فرموده است. ايشان اينجور تقريب كرده است، اولا به روايات تمسك كرده است كه دليل بود، بعد فرموده است دلالت مىكند بر اين انتقاض اوامرى كه در ادله، چونكه كلام ايشان يك خرده تعقيب دارد، مىخواهند تعقيبش را حل كنند كه ايشان چه مىگويد قدس الله سره، ايشان مىفرمايد كه اوامرى كه در خطابات شرعيه وارد شده است كه واجد الماء وضوء بگيرد، محدث بالاصغر باشد، جنب باشد غسل بكند، آن اوامر اطلاق دارد. اعم از اينكه اين مكلف على تيمم بوده باشد، يا على تیمم نبوده باشد، اوامر طهارت اختيارى مقيّد به بدليت نشده است. مراد ايشان از اين كلام كه اوامر طهارت اختياريه در خطابات شرعيه مقيّد به بدليت نشده است يعنى مقيّد نشده است كه اگر تيمم ندارد، اگر تيمم ندارد، وضوء بگيرد يا واجد الماء غسل بكند، اين قيد را ندارد بلكه آن روايات مطلق است، مىگويد كسى كه آب دارد بايد محدث باشد، وضوء بگيرد جنب باشد بايد غسل كند، كه آيه شريفه هم دارد، ولو قبلا تيمم كرده باشد، و آن تيممش هم به احداث حدث نقض نشده باشد، مطلق است. اين اوامر طهارت اختياريه مقيد به بدليت نشده است كه آن بدل نباشد، باشد يا نباشد بايد اينها را اتيان بكند، وقتى كه اطلاق اين اوامر گرفت، لازمه اطلاق اين است كه تيمم منتقض شده باشد، چونكه اگر محدث، محدث نباشد متطهر بوده باشد، در ما نحن فيه امر معنا ندارد. اطلاق كه مىگويد متيمم باشى، وضوء بگير، يعنى معنايش اين است كه لازمهاش اين است كه آن تيممت باطل شده است، مىفرمايد اطلاق اين ادله اينها را اقتضاء مىكند، بعد ايشان فرموده است كه جماعتى كه گفتهاند اگر اين اخبارى او يجد ماء نبود، ما استصحاب بقاء طهارت را مىكرديم، چونكه در بعضى جاها احتياج به اين استصحاب هست كه در بعضى جاها محل شك است كه آن آب پيدا كردن تيمم را نقض مىكند يا نه؟ مثل اينكه آب در اثناء صلاة پيدا بشود كه بحثش خواهد آمد، اين شك كنيم كه آيا به آب پيدا كردن وضوء نقض مىشود يا نمىشود؟ استصحاب بقاء طهارت را مىكنيم، مىگوييم وقتى كه اين آب پيدا نشده بود كه من متطهر بودم، الان نمىدانم طهارتم باقى است يا نه؟ استصحاب مىكنيم كه تيمم منتقض، سابقا كه نقض نشده بود الان هم نقض نشده است، مىفرمايد وقتى كه اينجور گفتند، اطلاقات ديگر اين اصل عملى را حاكم است، چونكه اطلاقات اثبات كرد محدث است، محدث است يعنى تيمم منتقض شده است، چونكه اين استصحاب على كل تقدير از اصول عمليه است، و اين اطلاقات از قبيل دليل اجتهادى است اينها حكومت دارند، مقدم مىشوند، چونكه وجه اطلاق شامل شد، مىدانيم منتقض شده است، شك در بقا نداريم، علم، علم اعتبارى است، كه مقتضاى اعتبار ظهورات اين است، اين را ايشان استدلال كرده است.
عرض مىكنيم خدمت ايشان كه اين استدلال درست نيست. براى اينكه اگر اين روايات الى ان يصب ماء او يجد ماء نبود، در ما نحن فيه ادلهاى بود كه اطلاق آنها اقتضا مىكرد تيمم مثل وضوء جبيرهاى است. اگر اضطرار رفع شد، آب پيدا شد، حدث صادر نشده باشد، تيمم باقى است. دليل اجتهادى داشتيم، اگر اين روايات او يصب ماء نبود ما در بين دليل اجتهادى داشتيم كه آن دليل اجتهادى اقتضاء مىكرد كه تيمم بعد از حصول الماء و بعد زوال العذر اگر تا مادامى كه حدث صادر نشده مثل آن وضوء جبيرهاى است باقى مىماند، او چه بود؟ او كدام روايت بود؟ اين روايتى بود كه خدمت شما عرض مىكنم، در اين روايت امام عليه السلام اينجور مىفرمايد، صحيحه حماد ابن عثمان [4]است، در باب بيست:
«وَ عَنْهُ (محمد ابن الحسن باسناده عن الحسين ابن سعيد) عَنْ فَضَالَةَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ لَا يَجِدُ الْمَاءَ» مردى آب پيدا نمىكند. «أَ يَتَيَمَّمُ لِكُلِّ صَلَاةٍ » ؟ سؤال مىكند كه براى هر نماز يك تيمم بكند؟ «فَقَالَ لَا هُوَ بِمَنْزِلَةِ الْمَاءِ»، براى هر نماز تيمم لازم نيست، اين تيممى كه به تراب كرده است، مشروع است، او به منزله وضوء و غسل است، اطلاق تنزيل اقتضاء مىكند حكم وضوء و غسل در اين جارى است، مادامى كه نواقض موجود نشدهاند آن وضوء مىماند آن غسل مىماند، حتى در اضطرارى، غسل اضطرارى و وضوء اضطرارى، مىماند تيمم هم به منزلة الماء است. يعنى تا مادامى كه حدث صادر نشده است همان تيمم مشروع كه گرفته است باقى است. با او مىتواند نماز بخواند، ما كه از اين اطلاق رفع يد كرديم يا حكيم يا قدس الله سره، اين به واسطه رواياتى كه اخص از اين بود، روايات تصریح كرد، متيمم على تيمم است، الى ان يجد الماء، به آن حدث عطف كرد اصابة الماء را، اين تنزيل فى كل شىء بود، به اطلاق مىگفتند احكام آنها مىآيد، او گفت نه، او يصب ماء در بقاء مثل وضوء و غسل نيست، در بقاء حدث هم مىبرد، وجدان الماء هم مىبرد اين اخص بود اين روايات، نسبت به اطلاق تنزيل خاص بود كه نگفته بود فى منزلة ما فى عدم الانتقاض الاّ بالحدث، اين بالاطلاق بود، بدان جهت در آنجا قيد وارد شد كه اگر آب پيدا كند منتقض مىشود، به واسطه اين رفع يد كرديم، اگر اينجور نبود، اين را لاحق مىكرديم نه به اين استصحاب، شما كه مىفرماييد ادله اوامر طهارت اختيارى اطلاق دارند ولو تيمم كرده باشى، اين بواسطه چه چيز است؟ اين بواسطه اخبار الى ان يصب ماء است، و الاّ اگر اين نبود، اين هو بمنزلة الماء ادله وضوء و غسل را تقييد مىكرد، مىگفت اذا قمتم الی الصلاة فاغسلوا در صورتى كه تيمم قبلى به حدث نزع شده باشد، والاّ نمىخواهد، چونكه محدث بايد وضوء بگيرد بر صلاتش، محدث بايد غسل بكند، و اما كسى كه عند الصلاة متطهر است او وظيفه ندارد، پس اينكه اين روايت به منزلة الماء اين روايت است، كه تقييد مىكند ادله اوامر اختياريه را، والاّ اگر اين نبود اين روايت نبود، يا تقييد مىشد كه او يصب ماء ما ديگر به اين روايت نمىتوانيم تمسك بكنيم، يا نبود يا تقييد شده است، به منزلة الماء قيد خورده است، بدان جهت نوبت مىرسد به اطلاقات، والاّ اگر اين نبود به آن اطلاقات نمىتوانستيم تمسك بكنيم، ما به استصحاب تمسك نمىكنيم، ما به اين روايات و اطلاقات تمسك مىكرديم و مىگفتيم كه تيمم مثل وضوء جبيرهاى است و باقى است و نقض نمىشود، بدان جهت فظهر مما ذكرنا آنى كه دليل است در مسأله كه وضوء جبيرهاى غير از تيمم است، در تيمم به وجدان الماء منتقض مىشود روايات است.
مسأله 13: «إذا وجد الماء أو زال عذره قبل الصلاة لا يصح أن يصلي بهو إن فقد الماء أو تجدد العذر فيجب أن يتيمم ثانيا نعم إذا لم يسع زمان الوجدان أو زوال العذر للوضوء أو الغسل بأن فقد أو زال العذر بفصل غير كاف لهما لا يبعد عدم بطلانه و عدم وجوب تجديده لكن الأحوط التجديد مطلقا و كذا إذا كان وجدان الماء أو زوال العذر في ضيق الوقت فإنه لا يحتاج إلى الإعادة حينئذ للصلاة التي ضاق وقتها».[5]
خوب وقتى كه اينجور شد، مسأله اينجور مىشود كه مسأله بعدى را داخل همين مسأله مىكنم، چونكه گفتم يك مقدارش را، تارةً انسان تيمم كرده بود، يقين داشت كه تا آخر وقت آب پيدا نمىشود، و اين بيخود منتظر مىشود، يأس هم بود، يقين هم بود، تيمم كرد، شروع كه به صلاة نكرده بود هنوز، آب آمد، يا شروع به صلاة نکرده بود معلوم شد كه نه آن جرحش صاف شده است و پاك شده است.يا قبل از اينكه اين داخل در صلاة بشود وجدان الماء پيدا كرد يا عذر برطرف شد.
ايشان مىفرمايد بلا اشكال به آن صلاة بايد وضوء بگيرد يا غسل كند. چرا؟ چونكه وقتى كه اين باز شد، عذر برطرف شد يا آب آمد مىتواند وضوء بگيرد، مىتواند غسل كند، تيممش منتقض شده است، پس محدث است بالفعل، اگر اصغر است كه وضوء مىگيرد، حدث اكبر دارد بايد غسل بكند، اين اشكالى ندارد، ايشان اينجا مىفرمايد ولو اين عذر دوباره برگردد، مثل اينكه فرض بفرماييد اينجور كرد جبيره را انداخت آن شخص طبيب آمد گفت چرا اينجور كردهاى؟ ضايع كردى، دوباره بست، وقتى كه من آن وقت مىتوانستم وضوء بگيرم، چونكه آن وقت جبيره نداشتم يا مىتوانستم غسل بكنم، غسل نكرده بودند آن تيمم قبلى باطل شده است، الان اگر بخواهم كه فاقد الماء هستم، نمىتوانم وضوء بگيرم يا غسل بكنم الان كه وظيفهام عبارت از تيمم است، تيمم جديد بايد بكنم، چونكه قبلى نقض شده است، اين جا ايشان مىفرمايد بله، اگر اين فاصلهاى كه در اين فاصله عذر مرتفع شد آب آمد دوباره عذر برگشت، فاصله آن قدر كم بود آن قدر كم بود كه نمىتوانست وضوء بگيرد، نمىتوانست غسل بكند، مىگويد بعيد نيست كه تيمم سابقى نقض نشده باشد، چونكه گفتيم وجدان الماء تمكن از وضوء و غسل است، بعد مىگويد كه ولكن احتياط عبارت از اين است كه اگر فاصله هم كم باشد، دوباره تيمم را اعاده كند، اين كانّ چونكه بعضى فقها گفتهاند كه در بعضى روايات هم هست كه به مجرد رؤيت الماء تيمم باطل مىشود، انسان وقتى كه از دور آب را ديد، از نهر آب مىآيد از لولهها ديگر آب آمد تيمم باطل مىشود، اين كانّ جمود كردهاند به مطلق الرويت كه گفتيم ظاهرش به مناسبت حكم موضوع تمكن از وضوء و غسل است، به جهت او مىفرمايد بر اينكه احتياط، عبارت از اين است كه تيمم را اعاده كند، البته احتياط، احتياط استحبابى مىشود، پس در ما نحن فيه اين تيممى كه كرده بود قبل از صلاة آب آمده بود، و قبل از صلاة، بعد از صلاة هم اگر آن صلاة را خواند در وقت صلاة ديگر كه مىخواست بخواند آب آمد الكلام، الكلام، نقض مىشود، فرصت اگر كم بود، نمىتوانست در آن فرصت وضوء بگيرد يا غسل بكند، تيممش مىماند، بله، يك جا آب مىآيد و فرصت هم هست براى غسل كردن و براى وضوء گرفتن، تيمم باطل نمىشود، يك جايى هست صاحب عروه در عروه مىفرمايد كه فرصت هست مىتواند وضوء بگيرد، يعنى وضوء بگيرد صحيح است غسل كند صحيح است، ولكن نه، تيممش سابقىاش باطل نمىشود، آن كجاست؟ آن در جايى است كه در ضيق الوقت تيمم كند، در ضيق الوقتى كه هست تيمم كرده است، يعنى در اين وقت اگر بخواهد آب داشته بود، غسل مىكرد صلاة بعضش فوت مىشد، لضيق الوقت تيمم مىكند، هنوز نماز را شروع نكرده است آب آمد، اين تيمم منتقض نمىشود، ولو متمكن است، عقلا و شرعا از وضوء، چونكه نماز نخواند و گفت من وضوء مىگيرم، نماز نخواند گفت من غسل مىكنم، غسلش صحيح است، چونكه امر به شىء نهى از ضدّ خاص نمىكند، فعلش حرام نيست، عقلا هم متمكن است، شرعا هم متمكن است، منتهى عصيان كرده است به ترك الصلاة مع التيمم فى وقتها، او جايز نيست، با وجود اينكه متمكن است عقلا و شرعا تيمم سابقىاش باطل نمىشود، چرا؟ چونكه گفتيم بر اينكه ظاهر ادله اين است، آن آب پيدا كردن، تيمم سابقى را، از بين مىبرد كه محذور نداشته باشد آن وضوء گرفتن و غسل كردن، اينجا خود شارع فرموده است اينجور تمكن فايده ندارد، چونكه در صحيحه زراره فرمود المسافر يطلب الماء مادام فى الوقت، و اذا خاف الفوت يتيمم، وقتى كه خوف شد، ولو اطلاق دارد آن صحيحه، ولو بداند كه اگر طلب كند به آب مىرسد، مع ذلك اطلاق دارد كه فرمود نه، يتيمم و يصلى، معلوم شد كه شارع آنجايى كه انسان در بعض الوقت آب را پيدا مىكند او را وجدان الماء حساب نكرده است، آن فاقد الماء حساب كرده است كه يتيمم و يصلى، بدان جهت در ما نحن فيه مصداق او است، اگر من بخواهم وضوء بگيرم يا غسل بكنم بعض الصلاة خارج الوقت مىافتد و شارع اين وجدان را فقدان اعتبار كرده است، المسافر يطلب الماء مادام فى الوقت و اذا خاف فوت الوقت، يعنى وقت اختيارى كما ذكرنا يتيمم و يصلى، ولو در صورتى كه مىداند طلب كند، آب را پيدا مىكند و بعضى صلاة را در وقتش درك مىكند، مع ذلك فرمود يتيمم و يصلى، پس در ما نحن فيه معلوم مىشود، آن وجدان المائى كه با او بعض الصلاة به خارج وقت مىافتد او در اعتبار الشارع وجدان الماء نيست، بدان جهت در ما نحن فيه تيمم سابقى مىماند و نقض هم نمىشود.
و الحمد الله رب العالمين.
[1] سيد محمد کاظم يزدی، العروة الوثقى، (بيروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چ2، ت1409ق)، ج1، ص504.
[2] شيخ حر عاملی، وسائل الشيعة،(قم، موسسة آل البيت(ع)، چ1، ت1409ق)، ج3، ص366.
[3] سيد محسن حکیم، مستمسک العروة الوثقی، ( قم دار التفسير، چ1، ت1416ق)، ج4، ص428.
[4] شيخ حر عاملی، وسائل الشيعة، (قم، مؤسسة آل بيت(ع)، چ1، ت1409ق)، ج3، ص 379.
[5] سيد محمد کاظم يزدی، العروة الوثقى، (بيروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چ2، ت1409ق)، ج1، ص504.